А?аштарды? саба?ында ?сетін паразит са?ырау??ла?

Обновлено: 28.03.2024

Нажмите, чтобы узнать подробности


Саба?ты? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тар.Біржасушалы са?ырау??ла?тар.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: 1. Таби?атты? сырларын аша отырып, са?ырау??ла?тарды? т?рлерi туралы бiлiмдерін ке?ейтiп, ?штастыру.
Дамытушылы?: 2. О?ушыларды топ?а б?лiп, жеуге жарамды, жарамсыз ж?не улы са?ырау??ла?тар мен паразит са?ырау??ла?тар туралы ??ымдарын ке?ейту, дамыту, ал?ан бiлiмдерiн шы?дау.
Т?рбиелік: 3. О?ушыларды таби?атты с?юге т?рбиелеу, п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру?а баулу.

Саба?ты? т?рi: аралас саба?
К?рнекті ??ралдар: 6 - сынып о?улы?ы, плакаттар, суреттер, интерактивтi та?та, компьютер, А3, А4
П?наралы? байланыс: География
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру кезе?i
II. ?й тапсырмасын тексеру

?ш топ?а о?ушыларды б?лемiз:
І топ: Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар
ІІ топ: Улы са?ырау??ла?тар
ІІІ топ: Паразит са?ырау??ла?ы
Б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тарды? к?пт?рлілігі (ма?сатымен таныстыру)

Таби?атты? арайлансын ажары
Болмаса екен тартар оны? азабы
Таби?ат?а тазалы?ты тарту ет
Тар?амасын а? мен ??сты? базары – дей отырып Таби?ат – Ананы ?олымыздан келгенше аялап, са?таса? болаша?ымызды? ?лкен келешегi деп т?сiнiп, б?гiнгi саба?ымызды бастаймыз.
Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар – ?озы??йры?( шампиньон) ??рамында ?арашiрiгi мол, ыл?алды топыра?та ?седi, орманда, шал?ынды?та, ба?ша ?сiмдiктерiнi? арасында кездеседi. Сонды?тан оны? к?дiмгi ?озы??йры?, шал?ынды? ?озы??йры?, орман ?озы??йры?ы деген т?рлерi бар. ?алпа?ыны? ?стi?гi бетi а?, асты??ы жа?ы ?атпарлы, ?ыз?ылт т?стi. ?алпа?ыны? диаметрi 15 см, дi?гегiнi? ?зынды?ы 10 см, енi 2 - 2, 5 см - ге жетедi. ??рамында 20 - 30% н?руыз, май, минералды заттар, д?румендер, микроэлементтерден – темiр, кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сонды?тан жеуге жарамды са?ырау??ла?тарды? 300 - ге жуы? т?рлерi белгiлi.
А? са?ырау??ла? ?айы?, емен, шырша, ?ара?ай, шамшат, ?ара?аш, ша?ан а?аштарыны? астында ?седi. ?айы? ма?ында ?скен са?ырау??ла? ?алпа?ыны? ?стi?гi бетiа?шыл - с?р?ылт, асты??ы жа?ы – а?, хош иiстi. ?сiп т?р?ан жерiне ?арай т?стерiде ??былмалы. Дi?гегiнi? ?зынды?ы 10 см, ?алпа?ыны? диаметрi 20 см.
?айы? са?ырау??ла?ы – ?айы?ды орманда топыра?ты? жылылы?ы 10 – 16 0 С - да, ыл?алдылы?ы 53 – 98 % - ?а жеткенде дами бастайды. Дi?гегiнi? биiктiгi 4 - 15 см, жуанды?ы 1 - 3 см, ?алпа?ыны? диаметрi 5 - 15 см, 10 к?н iшiнде терiп алмаса жеуге жарамсыз болып ?алады. ?айынны? тамырымен селбесiп микроза т?зедi, а?аш?а пайда келтiредi. Кептiрiлген са?ырау??ла?ты? ?уаттылы?ы баклажан мен ?арабидай наныны? ?уаттылы?ымен те? т?седi. ?айы? са?ырау??ла?ын кептiргенде ?араяды.
К?згi т?бiртек ( осенний опенок) - ?те тез ?седi, ??рамында су – 91, 4 %,
н?руыз - 2, 6 %, крахмал, ?ант - 3, 8 %, май - 0, 4%, т?з – 0, 8%, жасуны? - 0, 9%. Т?бiртегiнде а?т?стi жар?а?ты белдеушесi бар. ?уаттылы?ы с?бiз, орамжапыра?, ?ияр, ?ызаннан ?лде?айда жо?ары саналады, ол айранны? ?уаттылы?ымен парапар келедi.

Паразит са?ырау??ла?тар - тірі а?заларды? денесінде ?сіп жетіліп, тірі жасушаларды? а?залы? заттарымен ?оректенеді. Жазда ?р т?рлі ?сімдіктерді? жапыра?тарына аппа? ?н сеуіп таста?ан сия?ты болады. Оны? к?здік бидай, ?ара бидай саба?тарынан емен жапыра?тарына ма?та т?різді болып т?р?анын бай?ау?а болады. Б?л а??нта?са?ырау??ла?тарыны? жіпшума?тары. Олар ?сімдікті? жапыра?, саба?ына жіпшелерін жіберіп, жасушаны? а?залы? заттарымен ?оректенеді. Са?ырау??ла?тарды? к?птеген т?рі адам?а ж?не шаруашылы??а зиян келтіреді. Тірі а?заны? денесінде ?сіп жетіліп, тірі жасушаларды? а?залы? заттарымен ?оректенетін са?ырау??ла?тар паразит са?ырау??ла?тар деп аталады.

?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? ??рлысы
1 – ?алпа?ша
2 – ?алпа?ша асты
3 – белдеуше са?ина
4 – т?бiртек
5 – т?бiртек жiпшесi
6 – жiпшума?
7 – жiпше

Са?ырау??ла?тарды? т?рлері
? Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар
? Улы са?ырау??ла?тар
? Паразит са?ырау??ла?тар

Жеуге жарамды ?алпа?шалы са?ырау??ла?тарды теру кезiнде ?андай ережелердi са?тау ?ажет екенiн айты?дар
Жауабы: Са?ырау??ла?тарды тергенде жеуге жарамдысын улы т?рiнен ажырата бiлу керек. Терген кезде топыра?та к?рiнбей жататын жiпшума?ты за?ымдап алмас ?шiн, са?ырау??ла? т?бiрiнi? т?бiнен пыша?пен абайлап ?иып ал?ан ж?н.

ІІІ.
?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? сырт?ы ??рлысын аны?тау
І?. Топты? ж?мыс
С?йкестендіру тесті
1. Симбиоз --Хлоропластары болма?анды?тан ж?рмейді
2. Микориза --Спора т?зілетін орын
3. Спорангий -Екі а?заны? пайдалы селбесуі
4. Микология -Са?ырау??ла?тарды? а?аш тамырымен селбесуі
5. Фотосинтез --Са?ырау??ла?тарды зерттейтін ?ылым

Саба?ты с?ра?тар ар?ылы бекіту
1. Са?ырау??ла?тарды зерттейтін ?ылым микология ХIХ ?. п. б.
2. Са?ырау??ла? жасушасында жиналатын ?оректiк ?ор затыны? атауы гликоген
3. Талшы?ы бар спораны? атауы зооспора
4. Споралар т?зiлетiн орын спорангий
5. Нан ашыту?а пайдаланылатын са?ырау??ла? ?антты
6. К?гiлдiр зе? са?ырау??ла?ыны? атауы пеницилл
7. Лимон ?ыш?ылы алынатын са?ырау??ла? аспергил
8. ?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? жемiстi денесi неден т?рады? ?алпа?, т?бiртек
9. Са?ырау??ла?ты? ?сiмдiкпен селбесуi микориза
10. ?алпа?шалы ?ызыл т?стi улы са?ырау??ла? шыбынж?т
11. ?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? топыра? iшiнде к?рiнбей жататын б?лiгi жiпшума?, жiпше
12. ?айы. ла? са?ырау??ла?ы улы ма, усыз ба? усыз
13. Бидай маса?ын за?ымдайтын паразит са?ырау??ла? ?арак?йе
14. Ж?герi собы?ында болатын паразит са?ырау??ла? ?арак?йе

?орытынды: Саба??а белсене аралас?ан, с?ра?тар?а жауап берген о?ушылар?а ба?а ?ойып, саба?ты ?орытындылаймыз.
?йге тапсырма: М?тiндi о?у, суреттермен ж?мыс жасау. ?ткен саба?ты ?айталап келу.

Сабақтың тақырыбы: Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі (слайдымен)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: 1. Табиғаттың сырларын аша отырып, саңырауқұлақтардың түрлерi туралы бiлiмдерін кеңейтiп, ұштастыру.
Дамытушылық: 2. Оқушыларды топқа бөлiп, жеуге жарамды, жарамсыз және улы саңырауқұлақтар мен паразит саңырауқұлақтар туралы ұғымдарын кеңейту, дамыту, алған бiлiмдерiн шыңдау.
Тәрбиелік: 3. Оқушыларды табиғатты сүюге тәрбиелеу, пәнге деген қызығушылығын арттыруға баулу.

Сабақтың түрi: аралас сабақ
Көрнекті құралдар: 6 - сынып оқулығы, плакаттар, суреттер, интерактивтi тақта, компьютер, А3, А4
Пәнаралық байланыс: География
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңi
II. Үй тапсырмасын тексеру

Үш топқа оқушыларды бөлемiз:
І топ: Жеуге жарамды саңырауқұлақтар
ІІ топ: Улы саңырауқұлақтар
ІІІ топ: Паразит саңырауқұлағы
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі (мақсатымен таныстыру)

Табиғаттың арайлансын ажары
Болмаса екен тартар оның азабы
Табиғатқа тазалықты тарту ет
Тарқамасын аң мен құстың базары – дей отырып Табиғат – Ананы қолымыздан келгенше аялап, сақтасақ болашағымыздың үлкен келешегi деп түсiнiп, бүгiнгi сабағымызды бастаймыз.
Жеуге жарамды саңырауқұлақтар – қозықұйрық( шампиньон) құрамында қарашiрiгi мол, ылғалды топырақта өседi, орманда, шалғындықта, бақша өсiмдiктерiнiң арасында кездеседi. Сондықтан оның кәдiмгi қозықұйрық, шалғындық қозықұйрық, орман қозықұйрығы деген түрлерi бар. Қалпағының үстiңгi бетi ақ, астыңғы жағы қатпарлы, қызғылт түстi. Қалпағының диаметрi 15 см, дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, енi 2 - 2, 5 см - ге жетедi. Құрамында 20 - 30% нәруыз, май, минералды заттар, дәрумендер, микроэлементтерден – темiр, кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сондықтан жеуге жарамды саңырауқұлақтардың 300 - ге жуық түрлерi белгiлi.
Ақ саңырауқұлақ қайың, емен, шырша, қарағай, шамшат, қарағаш, шаған ағаштарының астында өседi. Қайың маңында өскен саңырауқұлақ қалпағының үстiңгi бетiақшыл - сұрғылт, астыңғы жағы – ақ, хош иiстi. өсiп тұрған жерiне қарай түстерiде құбылмалы. Дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, қалпағының диаметрi 20 см.
Қайың саңырауқұлағы – қайыңды орманда топырақтың жылылығы 10 – 16 0 С - да, ылғалдылығы 53 – 98 % - ға жеткенде дами бастайды. Дiңгегiнiң биiктiгi 4 - 15 см, жуандығы 1 - 3 см, қалпағының диаметрi 5 - 15 см, 10 күн iшiнде терiп алмаса жеуге жарамсыз болып қалады. Қайынның тамырымен селбесiп микроза түзедi, ағашқа пайда келтiредi. Кептiрiлген саңырауқұлақтың қуаттылығы баклажан мен қарабидай нанының қуаттылығымен тең түседi. Қайың саңырауқұлағын кептiргенде қараяды.
Күзгi түбiртек ( осенний опенок) - өте тез өседi, құрамында су – 91, 4 %,
нәруыз - 2, 6 %, крахмал, қант - 3, 8 %, май - 0, 4%, тұз – 0, 8%, жасунық - 0, 9%. Түбiртегiнде ақтүстi жарғақты белдеушесi бар. Қуаттылығы сәбiз, орамжапырақ, қияр, қызаннан әлдеқайда жоғары саналады, ол айранның қуаттылығымен парапар келедi.

Паразит саңырауқұлақтар - тірі ағзалардың денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенеді. Жазда әр түрлі өсімдіктердің жапырақтарына аппақ ұн сеуіп тастаған сияқты болады. Оның күздік бидай, қара бидай сабақтарынан емен жапырақтарына мақта тәрізді болып тұрғанын байқауға болады. Бұл ақұнтақсаңырауқұлақтарының жіпшумақтары. Олар өсімдіктің жапырақ, сабағына жіпшелерін жіберіп, жасушаның ағзалық заттарымен қоректенеді. Саңырауқұлақтардың көптеген түрі адамға және шаруашылыққа зиян келтіреді. Тірі ағзаның денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенетін саңырауқұлақтар паразит саңырауқұлақтар деп аталады.

Қалпақшалы саңырауқұлақтың құрлысы
1 – қалпақша
2 – қалпақша асты
3 – белдеуше сақина
4 – түбiртек
5 – түбiртек жiпшесi
6 – жiпшумақ
7 – жiпше

Саңырауқұлақтардың түрлері
● Жеуге жарамды саңырауқұлақтар
● Улы саңырауқұлақтар
● Паразит саңырауқұлақтар

Жеуге жарамды қалпақшалы саңырауқұлақтарды теру кезiнде қандай ережелердi сақтау қажет екенiн айтыңдар
Жауабы: Саңырауқұлақтарды тергенде жеуге жарамдысын улы түрiнен ажырата бiлу керек. Терген кезде топырақта көрiнбей жататын жiпшумақты зақымдап алмас үшiн, саңырауқұлақ түбiрiнiң түбiнен пышақпен абайлап қиып алған жөн.

ІІІ.
Қалпақшалы саңырауқұлақтың сыртқы құрлысын анықтау
ІҮ. Топтық жұмыс
Сәйкестендіру тесті
1. Симбиоз ----------Хлоропластары болмағандықтан жүрмейді
2. Микориза --------Спора түзілетін орын
3. Спорангий ------Екі ағзаның пайдалы селбесуі
4. Микология ------Саңырауқұлақтардың ағаш тамырымен селбесуі
5. Фотосинтез -----Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым

Сабақты сұрақтар арқылы бекіту
1. Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым микология ХIХ ғ. п. б.
2. Саңырауқұлақ жасушасында жиналатын қоректiк қор затының атауы гликоген
3. Талшығы бар спораның атауы зооспора
4. Споралар түзiлетiн орын спорангий
5. Нан ашытуға пайдаланылатын саңырауқұлақ қантты
6. Көгiлдiр зең саңырауқұлағының атауы пеницилл
7. Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ аспергил
8. Қалпақшалы саңырауқұлақтың жемiстi денесi неден тұрады? Қалпақ, түбiртек
9. Саңырауқұлақтың өсiмдiкпен селбесуi микориза
10. Қалпақшалы қызыл түстi улы саңырауқұлақ шыбынжұт
11. Қалпақшалы саңырауқұлақтың топырақ iшiнде көрiнбей жататын бөлiгi жiпшумақ, жiпше
12. Қайыңқұлақ саңырауқұлағы улы ма, усыз ба? усыз
13. Бидай масағын зақымдайтын паразит саңырауқұлақ қаракүйе
14. Жүгерi собығында болатын паразит саңырауқұлақ қаракүйе

Қорытынды: Сабаққа белсене араласқан, сұрақтарға жауап берген оқушыларға баға қойып, сабақты қорытындылаймыз.
Үйге тапсырма: Мәтiндi оқу, суреттермен жұмыс жасау. Өткен сабақты қайталап келу.

Нажмите, чтобы узнать подробности

Та?ырыбы: Са?ырау??ла?тар. Т?менгі сатыда?ы біржасушалы са?ырау??ла?тар. Зе? са?ырау??ла?тары.

Ма?саты: Са?ырау??ла?тар туралы м?лімет беру. Білім алушылар?а са?ырау??ла?тар неге б?лек д?ниеге жат?ызыл?анын т?сіндіру.

Міндеті: Білім алушылар?а са?ырау??ла?тар д?ниесін, оларды? жасушаларыны? ??рылысын, біршасушалы са?ырау??ла?тар?а ?андай са?ырау??ла?тар жататынын т?сіндіру, таныстыру.

??рал-жабды?тар: Са?ырау??ла?ты? на?пішіндері, суреттері, электронды к?рсетілмдер, флипчарт.

Саба? типі: Жа?а саба? т?сіндіру

І. ?йымдастыру кезе?і: Амандасу, т?гендеу

ІІ. Жа?а саба? т?сіндіру:

1. Жалпы сипаттамасы

2. Са?ырау??ла? жасушасыны? ??рылысы

3. Біржасушалы са?ырау??ла?тар

4. Зе? са?ырау??ла?тары

100 мы?нан астам т?рі бар. ?сімдіктерге т?н: ?анша тіршілік етсе, сонша ?се береді, ?оз?алмайды. Жануарлар?а т?н: дайын ?орекпен ?оректенеді, хитин жамыл?ысы сия?ты ?абы? болады.

Микология ?ылымы – са?ырау??ла?тарды зерттейтін ?ылым.

Жасушаны? сыртында ?атты ?абы?ы, ішінде цитоплазма, ядро, митохондрия, лизосама, рибосома.

­­?сімді жынысты жыныссыз

Біржасушалы са?ырау??ла?ты? мысалы ретінде ашыт?ы са?ырау??ла?тары жатады.

Олар бір жасушадан т?рады. Ашыт?ы са?ырау??ла?ы б?ршіктену ар?ылы тез к?бейеді. Жынысты к?бею кезінде екі ?сімді жасшалар ?осылады.

Зе? са?ырау??ла?тары да т?менгі сатыда?ы са?ырау??ла?тар?а жатады. Оларды? ??рылысын тек микроскоп ар?ылы к?руге болады. ?йде ?ннан жасал?ан та?амдарды? беті 2-3 к?н жабы? т?рса, бетін ж?мса? ма?та т?різді мукор са?ырау??ла?ыны? жіпшума?ы пайда болады. Ол т?ссіз бір жасуша. Пеницилл мен аспергилл зе? са?ырау??ла?тары болып табылады. Медицинада пенициллді? 2 т?рінен пениццлл д?рісін алады. Оны ?кпе ?абынуынан, дифтериядан, ревматизмнен ?олданады.

?сер етуші факторлар

№ 2 зертханалы? ж?мыс. Ашыт?ы ж?не зе? са?ырау??ла?тарыны? тіршілігін ба?ылау

ІІІ. Бекіту: зе? са?ырау??ла?тары медицинада д?рі-д?рмек ретінде, ?ымыз, с?т, шарап ашытып, нан пісіруде пайдаланылады. Оларды? зияны да бар: кротп, жеміс, д?нді да?ылдарды шірітеді. Адам ж?не ауыл шаруашылы? малдарына ауру ту?ызады.

ІV. Саба? ?орытындысы: Микроскоптармен т?менгі сатыда?ы са?ырау??ла?тарды ?арау

V. ?й тапсырмасы: 6 -7 параграфтарды о?ып, с?ра?тар?а жауап беру

Нажмите, чтобы узнать подробности

Саба?ты? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тарды? таби?атта?ы ма?ызы.

Саба?ты? ма?саты: О?ушылар?а са?ырау??ла?тарды? т?рлеріні?

Білімділік: келтіретін пайдасы ж?нінде толы? ма?л?мат беру.

Дамытушылы?: Са?ырау??ла?тарды? таби?атта?ы ж?не адам ?міріндегі ма?ызын т?сіндіріп т?сініктерін дамыту.

Т?рбиелік: Са?ырау??ла?тарды? адам ?міріндегі ма?ызы? т?сіндіре отырып т?рбиелеу.

Саба? к?рнекілігі: К?рнекі кестелер.

?йымдастыру кезе?і:

?й тапсырмасын с?рау:

  1. Паразит са?ырау??ла?тарды? зияны ?андай?
  2. Са?ырау??ла?тарды неге “паразит” деп атайды?
  3. ?арак?йе са?ырау??ла?ы туралы не білесі?дер?
  4. Тат са?ырау??ла?ы ?айда кездеседі?
  5. А?аш са?ырау??ла?ыны? зияны?

Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:

Са?ырау??ла?тар тайгада, тундырада, далалы жерде, тау ормандарында, шал?ынды?та, батпа?та, ?оймаларда, ??рлыстарда кездеседі. С?йтіп таби?атта зат айналымына ?атысады. Бактериялар мен топыра?та болатын бас?а да, майда са?ырау??ла?тар бірлесіп, ?сімдіктер мен жануарларды? майда буна?денелерді? ?лекселерін ыдыратып шірітеді. С?йтіп топыра?ты а?залы? заттармен байытып, ??нарлы?ын арттырады.

Са?ырау??ла?тарды? ??рамы ферменттерге бай. Ферменттерді ?р т?рлі сала?а пайдаланады. Олар: жеміс шырыныны? т?сін ?згертеді, н?руызды, крахмалды с?йылтады.

Зе? са?ырау??ла?ынан – пенцилин антибиотигі алынады. Аспергилден лимон ?ыш?ылы ?ндіріліп, медицинада, ?нерк?сіпте ке?інен ?олданылады. Жеуге жарамды ?алпа?шалы са?ырау??ла?тар мен ашыт?ы са?ырау??ла?тары та?ам?а пайдаланылады.

Са?ырау??ла?тар мен бактериялар топыра? ??рамында?ы кейбір зиянды бактерияларды? к?бейіп кетуіне ы?пал етеді. ?здерінен арнайы зат б?ліп, зиянды бактерияларды? ?суін тежейді. Оларды антибиотинтер деп атайды.

?сімдіктерді тез ?сіретін белсенді зат – гибберлин, зиянды буна?денелерге ?арсы ?олданылатын баверин де са?ырау??ла?тардан алынады.

Са?ырау??ла?тар таби?атта зат айналымына ?атысады, ?р т?рлі ?алды?тарды ыдыратып, шірітіп топыра? ??нарлы?ын арттырады.

?зіндік ж?мыс.

Іздене отырып с??паттасу ?йымдастырылып, соны? н?тежесінде са?ырау??ла?тарды? адам ?міріндегі ма?ызы аны?талады.

Жа?а та?ырыпты бекіту:

  1. Са?ырау??ла?тарды? таби?атта?ы ма?ызы ?андай?
  2. Са?ырау??ла?тарды? адам ?міріндегі ма?ызы ?андай?
  3. Са?ырау??ла? ??рамында ?андай заттар болады.
  4. Боверин заты ?айдан алынады?

?йге тапсырма: § 11. Кесте тапсыру.

Сынып 5а Күні 14.12.2012 ж

Сабақтың тақырыбы: Ауа – газдардың қоспасы.

Білімділігі: Оқушыларға Жердің ауа қабығы, ауаның не үшін қажет екенін, ауадағы газдардар қоспасын түсіндіру, әртүрлі тәжірибелер арқылы ауа қабаты ерекшеліктері туралы білім беру.

Тәрбиелігі: Оқушыларға ауаның ластануына не себеп болатынын түсіндіре отырып ауаны ластамауға тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Пәнге қызығушылығын белсенділігін, ойлау қабілетін, әртүлі білім көздерімен жұмыс жасауды әрі қарай дамыту.

Пәнаралық байланыс: география, биология.

Сабақтың түрі: аралас, зертханалық сабақ

Сабақ беру әдісі: ауызша түсіндіру, сұрақ- жауап, тәжірибе.

I) Ұйымдастыру кезеңі 1-2 минут

А) оқушыларды түгендеу

Ә) сынып тазалығына қарау

Б) оқушылардың назарын сабаққа аудару.

II) Өткен сабақты пысықтау

Балалардың түсінігін сұрау, сұрақтар қою

Үй тапсырмасын сұрау:

Балалар біз өткен сабақта Атмосфера – жердің ауа қабатын өтіп, жердің қандай қабаттан тұратынын, адам өміріне оттегінің маңызы қандай екенін білдік.

Ауаның кез- келген жерде суда, топырақта, жер асты қуыстарында болатындығын білесіңдер. Ең негізгісі жердің ауа қабаты, атмосфера.

Слайд №1 Атмосфера – Жердің қорғаныс қалқаны.

Осы атмосфера туралы қандай сөздіктер мен мағлұматтар алдық екен соны көрелік.

Слайд №2 Сөздіктер мен мағлұматтар.

Атмосфераның қандай қабаттары бар екенін білесіңдер?

Слайд №3 Жердің қорғаныш қабығы.

1. Ауа қалай қозғалады. Полярлық белдеулер мен қоңыржай белдеулер?

2. Теңіз қалай қызады?

Слайд №4 Полярлық және тропикалық белдеулер. Жел.

Бұлттар қалай түзіледі?

Слайд №5-11 Бұлттардың түзілуі. Бұлттардың түрлері.

Слайд №6 Шарбы бұлттар.

Слайд№7 Шарбы- будақ бұлттар.

Слайд№8 Шарбы- қабат бұлттар.

Слайд№9 Будақ бұлттар.

Слайд№10 Будақ- жаңбырлы бұлттар.

Слайд№11 Қабат бұлттар.

III) Жаңа сабақты түсіндіру, дәптерге жаздыру. (Слайд №1).

Бар ма жоқ па оны анық білмейсің,

Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің (ауа). (Слайд №2).

Ауа туралы не білесіңдер?

Ол туралы не білгілерің келеді?

Алғаш ауаның қасиеттерін зерттеген ғалымдар Антуан Лавуазье және Джозеф Пристли. (Слайд №3).

Ауаның құрамы бірнеше газдардың қоспасынан тұрады. Атмосфераның төменгі қабатындағы ауа құрамының 78 %-ы азот 21 %-ы оттегі. Тіршіліктің пайда болуына, дамуына ең қажетті газ оттегі. Онсыз адамдар мен жануарлар да тіршілік ете алмас еді. Қалған газдардың мөлшері бар- жоғы 1% (олардың 0,03 % көміртегі де, қалғаны инертті газдар). (Слайд №4).

Ауа – өсімдікке де, жануарға да, бүкіл тіршілік иелерінің бәріне керек. Түрлі тағамдардың бұзылмай сақталуына, үйдің ауасын тазартуға да ауа қажет. Адам ауасыз қанша уақыт шыдай алады? 1 Күнде адамға 600 л ауа қажет! (Слайд№5).

Ауаның көлемі.Қызған кезде ауаның көлемі ұлғаяды. (Слайд №6 - 9).

Адам ауаны қалай пайдаланады. Қозғалыс (Слайд №10).

Ауаның негізгі қасиеттері: түссіз, мөлдір, иіссіз, қыздырған кезде ұлғаяды, суыған кезде сығылады (Слайд №11).

Ауаның қасиеттері. Ауа қызған кезде көлемі ұлғаяды (Слайд №12- 15).

Ауаның қасиеттері. Төменгі тығыздық (Слайд №16-17-18).

Ауа жылуды нашар өткізеді.Үйлердің терезесіне екі қабат әйнек қойылады. Екі қабат әйнек арасында ауа болады. Ауа үйдегі жылуды сыртқа шығармайды. Себебі ауаның бойынан жылу нашар өтеді. Қыс кезінде тері тон, жүн қолғап неге киесің? Әрине, тоңбау үшін. Бұл жерде ауаның қандай қатысы бар деп ойлама. Олардың түгінің арасында ауа бар. Сол ауа денеңнің жылуын сыртқа шығармай ұстап тұрады. Байқайсың ба? Суыққа тоңбау үшін де ауа керек екен. (Слайд №19-20).

Ауаның қасиеттері – серпімділік. Допты бүйірінен қыссаң, ішке қарай кіреді. Бұл кезде доп ішіндегі ауа сығылады. Ал қолыңды жіберіп қалсаң, серпіліп қайтадан өз орнына келеді. Оны секіртетін нәрсе - ауаның серпімділігі (Слайд №21-22).

Ауаның салмақсыздығы да пайдаға асады. Резеңке заттарды ауамен толтырып, ұзақ уақыт су бетінде жүзуге болады.

Біз ауаны көре аламыз ба?

Стаканға су құйып аламыз орта есеппен, сосын үстіне шағын стаканмен түбін жоғары қаратып, кішкене қисайтып тұстап стаканды түсіреміз. Не көресіңдер? Стаканнан біртіндеп ауа көпіршіктерінің шығып жатқандығын және стаканға құйылып жатқан суды көресіңдер.

Біз ауаның дыбысын ести аламыз ба?

Қолымызға шарды үрлеп алайық,сосын біртіндеп қысып тұрып ауасын шығарамыз,осы кезде біз ауаның дыбысын ести аламыз.

Біз ауаның бар екенін сезіне аламыз ба?

Шарды алып ауасын денемізге жақындатамыз сол кезде денемізге ауа шығып жатқанын сезіне аламыз.

Мына жерлерде ауа таза болады.Ауылдық жерлерде қалаға қарағанда 10 есе таза болады.Ал таулы жерлерде 50 есеге дейін таза болады, ал теңіз жағалауында тап-таза болады екен. Сосын ауа көзге көрінбейтін газ тәріздес зат екен.

Ауа қалай ластанады?

Қаланың сыртына шықсаң,тауға көтерілсең, қаланың үстінде қою бұлт сияқты тұманды көреміз.Кейде бұларды қаланың ішінде орналасқан завод фабрикалардың түтіні,үйлердің моржасынан түтіні,машиналардың түтіні шаң тозаңдар ауаны ластайды екен. Мысалы:Теміртау,Жамбыл,Шымкент,Өскемен қалаларда тұманды –смог улы түтін басқан.

Ауаны қалай қорғаймыз?

Ол үшін аулаға көп ағаштар отырғызып, көгалдандыру керек.1 га орман ағашы 1 күнде 280 кг көмірқышқыл газын жұтып,180-200 кг оттегін шығарады екен.Мысалы:Жөке ағашы орманда 400 жыл өмір сүреді екен,ал қалалық жерлерде 50-80 жыл өмір сүреді.

Балаларға жаңа тақырыпты оқытып, өздерінен түсінгенін сұрау

1.Ауа дегеніміз не?

2.Ауа қалай ластанады?

3.Ауаны ластамаудың қандай жолдары бар?

IY Білімдерін тексеру:

Не білгім келеді?

Жалпы ауа қасиеттерін қалай пайдаланатынын кесте түрінде алған білімімізді пысықтау (Слайд №23).

1. Ауаның қасиеттерін көрсет (бұлт ішіне жазу: мөлдір, түссіз, қыздырған кезде ұлғаяды, суыған кезде сығылады, иіссіз).

2. Ауа құрамындағы газдарды жаз (бұлт ішіне: азот, оттегі, көмірқышқыл газы - Слайд №24).

Нажмите, чтобы узнать подробности

Саба?ты? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тар д?ниесі. Саба? ма?саты: О?ушыларды? са?ырау??ла?тар д?ниесі бойынша ал?ан білімдерін саралай отырып, бір ж?йеге келтіру. О?ушыларды? тірі таби?ат туралы ал?ан білімдерін одан ?рі дамыту. О?ушыларды? саба??а деген белсенділігін арттыру, кітап о?у?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, та?ырыпта?ы негізгі ??ымды тауып, сызбан?с?аны толтыру?а машы?тандыру, білімді на?тылау ж?не ?исынды ойлауын дамыту.О?ушыларды ?з бетінше ізденуге, шы?армашылы?тарын дамыту?а, е?бектенуге, ?зара білімдерін тексеріп ба?алау?а, адамгершілікпен ?жымды? ?арым-?атынас жасау?а т?рбиелеу.

Сабақтың тақырыбы: Саңырауқұлақтар дүниесі.

Сабақ мақсаты:

а) Білімділік. Оқушылардың саңырауқұлақтар дүниесі бойынша алған білімдерін саралай отырып, бір жүйеге келтіру.

ә) Дамытушылық. Оқушылардың тірі табиғат туралы алған білімдерін одан әрі дамыту. Оқушылардың сабаққа деген белсенділігін арттыру, кітап оқуға деген қызығушылығын арттыру, тақырыптағы негізгі ұғымды тауып, сызбанұсқаны толтыруға машықтандыру , білімді нақтылау және қисынды ойлауын дамыту.

б) Тәрбиелік. Оқушыларды өз бетінше ізденуге, шығармашылықтарын дамытуға, еңбектенуге, өзара білімдерін тексеріп бағалауға, адамгершілікпен ұжымдық қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Білім тексеру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Әдістері: СТО элементтерін пайдалану,

демонстрациялау, тест, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: Техникалық құралдар, проектор,

Сабақтың жүру барысы: Ұйымдастыру

Сабақтың жоспары.

Ой маржан (оқушыларға сұрақтар беріледі)

2. Мағынаны тап (берілген сөздердін анықтамасын айтыңыз

3.Суреттер сөйлейді

4. Миға шабуыл

5.Венн диаграммасы

6. Эссе жазу.

1.Ой маржан (оқушыларға сұрақтар беріледі)

1.Саңырауқұлақ жасушасында жиналатын қоректік қор заты?

2.Талшығы бар спораның атауы?

3.Нан ашытуға пайдаланатын саңырауқұлақ?

4.Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ?

5.Қалпақшалы саңырауқұлақтың топырақ ішінде көрінбей жататын бөлігі?

6.Бидай масағын зақымдайтын паразит саңырауқұлақ?

7.Жүгері собығында болатын паразит саңырауқұлақ?

8.Тасқа жабысып өсетін қына?

9.Екі ағзаның пайдалы селбесуі?

10.Саңырауқұлақтың өсімдіктерге тән белгілері?

2. Мағынаны тап (берілген сөздердін анықтамасын айтыңыз)

Микология 4. Микориза

2. Конидий 5. Боз арамқұлақ

3. Пеницилл 6. Паразит

3.Суреттер сөйлейді

Берілген суреттер бойынша қалпақшалы, жеуге жарамды, улы, паразит саңырауқұлақтарды ажыратып жазыңыздар

Ирем Фәрит белән 11 ел яшибез. Йорт төзеп чыктык. Аннан өч балабыз туды: зур кызыбыз Алиягә - 10, Гөлназга - 7, ә төпчек улыбыз Рөстәмгә 2 яшь.

Иремнең абыйсы үзенә бала табып бирүемне сорый

Мин өйдә генә, хуҗалык эшләре белән шөгыльләнәм, иремнең дә эшендә бар да яхшы. Безгә күршеләребез дә гел көнләшеп, кызыгып карый — әти-әниләр белән дә искиткеч яхшы мөнәсәбәтләрдә, иремнең абыйсы Илсурның гаиләсе белән дә без күршеләр генә, бик дус-тату яшибез. Ә ничек дус булмаска соң? Илсур иремнән 2 яшькә олырак, ул кечкенә вакытында ук энесен гел караган. Ул вакытта әти белән әни күп эшләгән, ә Илсур Фәритне бакчага да, мәктәпкә дә йөрткән, укырга, дәресләрен әзерләргә булышкан. Бер сүз белән генә әйткәндә, Фәрит өчен абыйсы Илсур — чын авторитет. Ә мин нишләп бертуган абый-эненең арасына керергә, аларны ачуланыштырырга тиеш әле. Туганнар арасын бозарга сәбәп тә, моңа хакым да юк.

Илсурның хатыны Сәрия дә бик мөлаем, ягымлы, ачык йөзле, уңган хатын-кыз. Аның белән уртак телне тиз таптык. Төрле хатын-кыз кызыксынулары турында да сөйләшергә яратабыз. Тагын бер яраткан шөгылебез бар — чәчәкләр үстерергә яратабыз. Авыл җирендә бөтен кешенең дә чәчәккә исе китми бит, аңа ашый торган әйбер булсын. Ә без Сәрия белән чәчәк орлыкларын, үсентеләрен интернеттан да кайтартабыз, шәһәргә дә барып алабыз. Шуңа күрә аның да, минем дә ишегалды — чын гөлбакча.

Сәрия бик яхшы хатын-кыз, ләкин бер проблемасы бар — бала таба алмый. Ниндидер хатын-кыз авыруы бар анда, мин аны ничек булдыра алам, шулай тынычландырырга тырышам.

Сәриянең моңа бик ышанасы килә иде, хәтта күзләрендә очкыннар кабынды. Әмма вакыт уза, бернинди медицина да аларга ярдәм итә алмады.

Илсур да балаларны бик ярата иде. Безгә килгәч тә башта бөтен бала-чага белән күрешеп, алар белән шаярышып алмыйча, безнең янга да килми иде. Балалар янына күчтәнәчсез, бүләксез бер тапкыр да килгәне булмады. Безнең балалар да аны бик ярата инде.

Ул көнне без улыбыз Рөстәмнең 3 яшьлек туган көнен уздырган идек. Гадәттәгечә, табын түрендә — Илсур белән Сәрия. Күңелле итеп, җырлап-биеп бәйрәм иттек.

Кунаклар таралышкач, мин балаларны йоклатырга бүлмәләренә алып кереп киттем, ә Сәрия табынны җыештырып калды. Балаларны яткырырмын да, Илсур, Сәрия белән сөйләшеп утырырбыз дип уйладым.

Улымны йоклатканда бүлмәгә Илсур белән Фәрит килеп керде.

Мин аптыраудан агарынып каттым. Сүз дә әйтә алмадым. Әле бит бу сүзләрне ирем дә ишетеп тора, әмма кылы да селкенми. Ә Илсур сүз дә әйтергә ирек бирмичә сөйли башлады:

Чыктым да Сәрия янына атылып кердем.

Бу хакта озак бәхәсләштек инде. Ирем дә һәрвакыт абыйсы яклы, хәтта шушы очракта да. Ә менә мин үземә урын таба алмый бәргәләнәм. Хәзер барысы да миннән тора, җавап бирергә кирәк. Ә мин һич кенә дә очына чыга алмыйм, нишләргә?

Читайте также: