Паразит ??рттарды зерттейтін ?ылым саласы

Обновлено: 22.04.2024

Экология. Паразитология ғылым ретінде. Анықтамасы

Паразитология – кешенді
биологиялық ғылым, ол паразитизмнің пайда болуын, дамуын зерттейді.

Экология – Бұл организмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым.

Паразитологияның негізгі міндеттері:
паразит пен иесінің арасындағы қарым-қатынасты зерттеу;
олардың бір-біріне әсер етуін зерттеу;
сыртқы орта факторларынан тәуелділігін зерттеу;

Паразитология пәні зерттейді:
паразит құрылымының ерекшелігін;
олардың өмір сұру ерекшеліктерін;
өмір сүру циклын;
географиялық таралуын;
жұғу жағдайларын;
иесінің организміне әсер етуін

ПАРАЗИТОЛОГИЯ
(обьекті мен зерттеу әдістері бойынша)
жалпы (паразитизмнің жалпы заңдылықтары)
медициналық (адам паразиттері),
ветеринарлық (жануарлар паразиттері)
агрономиялық, немесе фитопаразитология (мәдени өсімдік паразиттерін зерттейді)
құрылымдық (паразиттер бөлетін антигендерді зерттейді)
cандық (ие-паразит байланысындағы паразит санын зерттейді)
палеопаразитология (паразит пен ие арасындағы эволюциялық байланысты зерттейді)

Медициналық паразитология - адам денсаулығын қорғауға бағытталады, сондықтан оларды диагностикалау және паразитарлы инвазиялардан алдын алу сұрақтары оның зерттеу аумағы болып табылады.
Оның рөлінің арту себептері:
тұрғындардың миграциясына байланысты халқаралық туризмның дамуы адамдардың иммиграциясына байланысты иммунды тапшылық жағдайдағы адамдардың артуы (АИВ-жұқтырылған, химиотерапия қабылдаушылар, трансплантацияның артуы)
аллергиялық және аутоиммунды аурулары бар адамдардың артуы климаттың және табиғи ландшафттардың жаһандық өзгеруі жаңа өңірлерге тасымалдаушылар мен табиғи ошақтардың таралуына алып келеді.

Медициналық паразитологияның бөлімдері-паразиттердің жүйеленген топтарымен негізделеді. Олар негізгі үш топқа бөлінеді

Паразитарлық жүйедегі егесінің популяция санының реттелуі кері байланыс принципімен жүзеге асырылады

2-Сұрақ популяция, түр, биотоп, биоценоз, биогеоценоз, антропобиогеоценоз туралы түсінік. Анықтамасы

Биоценоз-берген биотоптың (микроорганизмдер, өсімдіктер, жануарлар) бір-бірімен белгілі бір қатынаста болатын организмдерінің тарихи қалыптасқан қауымдастығы.

Биотоп-тірі организмдермен қоныстанған геокеңістіктің (құрлықтың немесе су айдынының) салыстырмалы біртекті учаскелері.

Биогеоценоз-атмосфера, гидрофера және литосфера компоненттерімен тұрақты өзара әрекеттестікте болатын заттар мен энергия алмасуымен байланысты белгілі бір мекендеу ортасындағы тірі организмдердің (өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, бактериялардың) тұрақты қауымдастығы, яғни бұл биотоп пен биоценоз кешені.
Егер биогеоценоз құрамына адам популяциясы кіретін болса, онда мұндай экологиялық құрылым антропобиогеоценоз деп аталады.

Популяция-бұл өздігінен көбейетін бір түрдің ең аз тобы, эволюциялық ұзақ уақыт бойы белгілі бір кеңістікті (ареал) мекендейді, жеке генетикалық жүйені құрайтын және экологиялық қуысты қалыптастырады.

Түр-белгілі бір ареалды мекендейтін және бірқатар жалпы морфофизиологиялық белгілері бар, будандасып, тұқымын жалғастыратын ұрпақ әкелуге қабілетті популяциялар жиынтығы.

3 Сұрақ. Қоректену тізбегі. Буындар.
Табиғатта тірі организмдердің қарым-қатынасы (биотоптық байланыс) әр түрлі. Оның негізін трофикалық байланыс, немесе қоректену тізбегі құрайды.
Кез- келген қоректену тізбегі үш буыннан тұрады:
Органикалық заттар өнімдері (автотрофты организмдер);
консументтер — органикалық заттарды қолданатындар (гетеротрофты организмдер);
деструкторлар — органикалық заттарды бұзатындар (негізінен бактерияла).

4 және 5 сұрақ. Паразит пен егесінің арасындағы биологиялық байланыстар. Симбиоз. Анықтамасы. Түрлері.

Иесі ағзасындағы паразиттердің өзара қарым-қатынасы:

7 және 12 Сұрақ. Паразиттердің жіктелуі және паразитизм түрлері. Паразиттің иесіне әсері
1. Иесімен байланысу сипатына байланысты ажыратылады :

Балық шабақтары

Жыртқыш балық

Ақтық ие
Аралық ие
Қосымша ие
Резервуарлы ие

Баулы таспа құрттың даму айналымы

8 Сұрақ. Ие. Түсінік. Паразиттер иесінің жіктелуі.

Ие – паразиттің қоректену көзі және мекен жайы ретінде пайдаланатын тірі ағза. Ақырғы (тұрақты не дефинитивті), аралық және резервуарлы иелерін ажыратады.

1.Паразиттің даму сатысына байланысты иелері бар:

Паразиттің иесіне әсері:
Механикалық – бекіну мүшелері немесе ауыз аппаратының бөліктерімен ұлпаның зақымдалуы.
Токсикалық әсері паразиттің тіршілік әрекетінің өнімдерімен байланысты, ол тәбеттің болмауы, лоқсу, құсу, іш өтуі, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуімен көрінеді. Балаларда дене дамуы мен бірге ақыл есінің дамуының тежелуі байқалады.
Паразиттің иесі есебінен қоректенуі. Бұл жағдайда ұлпалық сұйықтық, ұлпалар, қан, қорытылған ас паразитпен жұтылып, науқастың азуына, қан аздыққа алып келеді.
Кейбір гельменттердің личинкалық формаларының миграциясына байланысты ұлпалардың бұзылуы, қабыну процесстерінің пайда болуы, инфекцияның енуі байқалады (аскарида личинкасы).
Инфекциялық және инвазиялық аурулардың қоздырғыштарының таралуы қансоратын эктопаразиттермен жүзеге асырылады (биттер, бүргелер, кенелер).
Иесінің паразитке әсері:
Жасушалық реакция жасушаның мөлшерінің үлкеюіменбайқалады (безгек ауруында зақымдалған эритроциттер ұлғаяды).
Ұлпалық реакция – паразитті қоршай дәнекер ұлпалық капсуланың түзілуі, бұл оны қоршаған ұлпалардан оқшалануына жағдай жасайды.
Гуморальдық реакция – паразит антигендеріне қарсы арнайы қорғаныштық антиденелердің түзілуі.

Қоздырғыштардың берілу жолдары:
алиментарлық – қоздырғыштар иесінің ағзасына ауыз арқылы аспен, сумен немесе лас қолмен түседі;
контакттылық – қоздырғыштар зақымдалмаған тері немесе кілегей қабық арқылы залалданған затпен, топырақпен немесе сумен жанасқанда енеді;
трансмиссивті – қоздырғыштар тасымалдаушылар арқылы беріледі (инокуляция, контоминация, граттаж);
трансовариальды – қоздырғыштардың аналық жасуша арқыыл бір ұрпақтан келесі ұрпаққа берілуі.
Трансмиссивті аурулар – қоздырғыштары тасымалдаушылар (қансорғыш буынаяқтылар)арқылы берілетін аурулар. Арнайы және механикалық тасымалдаушыларды ажыратады.
Арнайы тасымалдаушылар – ағзасында қоздырғыш даму циклін өткізетін буынаяқтылар (безгек масасы).
Механикалық тасымалдаушылар – ағзасында қоздырғыштың даму циклы жүрмейтін буынаяқтылар, тек оардың көмегімен қоздырғыштар кеңістікте орын алмастырады (шыбындар, тарақандар).
Трансмиссивті аурулар облигатты-трансмиссивті және факультативті-трансмиссивті деп бөлінеді.
Облигатты-трансмиссивті аурулар бір иесінен екіншісіне тек тасымалдаушы арқылы ғана беріледі.
Факультативті-трансмиссивті аурулар тасымалдаушы арқылы да, сонымен бірге, басқа жолдармен: жанасу немесе ас арқылы да берілуі мүмкін.
Қоздырғыш пен иесінің арасындағы арнайы байланысқа тәуелді трансмиссивті ауруларды келесілерге бөлінеді:
зооноздар – тек жануарларға тән аурулар (құстар безгегі);
антропозооноздар – жануарларға және адамға тән аурудар (лейшманиоз, оба);
антропоноздар – тек адамға тән аурулар (амебиаз, трихомоноз).

Вопрос: 15 / 20 Выберите 3 верных выражения из 6-ти: 3) К пресмыкающимся относят: ящериц, змей, тритонов, крокодилов и черепах 5) Позвоночник рептилий … состоит из 5 отделов: шейный, грудной, поясничный крестцовый и хвостовой 1) Пресмыкающиеся -первые настоящие наземные позвоночные животные 2) Пресмыкающиеся могут обламывать свой хвост и вновь его восстанавливать 6) К крестцовым позвонкам у ящериц причленен пояс передних конечностей 4) Класс пресмыкающихся включает 4 отряда: змеи, ящерицы, крокодилы и черепахи

1.Сравните признаки растений и животных? Что у них общего и чем они различаются? 2. Какие животные относятся к подцарству одноклеточные? Назови их об … щие признаки. Помогите пожалуйста только кратко если не сложно!)

2 вариант 1. Как называется самый простой увеличительный прибор для изучения растений? а) микроскоп б) лупа в) очки г) монокль 2. Для какой группы рас … тений половое размножение невозможно без воды? а) цветковых б) споровых в) хвойных г) семенных 3. Плод мотыльковых растений: фасоли, гороха называют а) стручок б) семянка в) боб г) ягодой 4. У двудольных растений, в отличие от однодольных а) тело составляют органы и ткани б) оплодотворение происходит при наличии воды в) в семени формируется зародыш г) в семени две семядоли 5. Водный ток в растении идет в восходящем направлении по а) межклетным пространствам б) ситовидным трубкам в) сосудам г) камбию 6. Какое растение имеет стержневую корневую систему? а) осока б) гладиолус в) пшеница г) крапива 7. Какую функцию в клетках растения выполняет вакуоль? а) фотосинтез б) запас питательных веществ в) дыхание г) несет наследственную информацию 8. Какая жизненная форма отсутствует у голосеменных растений? а) дерево б) кустарники в) лианы г) травы 9. По каким клеткам стебля идет нисходящий ток? а) по камбию б) по ситовидным трубкам в) по лубяным волокнам г) по сосудам и трахеям 10. Чем растительная клетка отличается от животной клетки? а) наличием ядра б) наличием хлоропластов в) наличием цитоплазмы г) наличием митохондрий 11. Большинство культурных растений – представители высших растений из отдела: а) голосеменных б) папоротникообразных в) мохообразных г) цветковых (покрытосеменных) 12. Видоизмененный побег - это а) корневище б) корень в) корнеплод г) корнеклубень 13.Установите соответствие между растением и типом подземного побега. 14.Какие из перечисленных органов растений являются видоизменёнными побегами? Выберите ТРИ органа растений из шести. 1) клубенёк гороха 2) корнеплод моркови 3) кочан капусты 4) клубень картофеля 5) луковица тюльпана 6) микориза берёзы 15.Верны ли следующие суждения о процессах жизнедеятельности растений? а) при дыхании растениями поглощается кислород б) органические вещества при дыхании окисляются с выделением энергии 1) верно только А 2) верно только Б 3) верны оба суждения 4) оба суждения неверны 16.Известно, что шиповник майский является листопадным кустарником, нетребовательным к почве. Используя эти сведения, выберите из приведенного ниже списка ТРИ утверждения. а) шиповник имеет несколько стволиков, отходящих от общего основания, все они покрыты острыми шипами, которые защищают растение от поедания травоядными животными б) может произрастать на скалистых и глинистых обрывах в) дикорастущие шиповники морозоустойчивы и засухоустойчивы г) листья шиповника с 5-7 листовыми пластинками, осенью желтеют и опадают д) корневая система проникает на глубину до 5 м е) шиповник является предком всех культурных сортов роз.

Білімділік: О?ушылар?а жалпа? ??рттар ж?нінде т?сінік беру. ??рттарды? т?рлерімен таныстыру.

Дамытушылы?: ??рттарды? ішек?уыстылармен ??састы?ын, айырмашылы?ын, дене м?шелеріні? к?рделене дамуын т?сіндіру. Жалпа? ??рттарды? пайда-зияны, таралу жолдары жайлы ал?ан білімдерін дамыту.

Т?рбиелік: Жалпа? ??рттарды? ?кілдерін ажырата білуге, ауру ту?ызатын т?рлерінен са?тану шараларын ?йрету.
Саба? типі: Ашы? саба? (аралас)
Саба? ?дісі: Баяндау, с?ра? жауап, ойын
Саба? к?рнекілігі: Жалпа? ??рттарды? сан алуанды?ы сурет, кестелер, интерактивтік та?та (слайд).
Саба? барысы:

І. ?йымдастыру. С?лемдесу, сыныпты т?гелдеу.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру. Де?гейлік тапсырмалар беру ар?ылы.

1.Тапсырма: Сына? с?ра?тары

1) Ішек?уыстылар?а ?андай ж?ндіктер жатады?(К?п жасушалы)

2) Ішек?уыстыларды? денесі неше ?абаттан т?рады?( 2 ?абаттан-Эктодерма,Энтодерма,1 ?ана ?уыстан т?рады)

3) Ішек?уысты ж?ндіктер типі неше клас?а жіктеледі? Оларды ата?дар. (3 класс типінен: Гидралар, Медузалар, Маржандар)

4) Ішек?уыстыларды? дерн?сілі ?алай аталады?(Планула)

5) Регенерация дегеніміз не?(Жойыл?ан денені? ?айта ?алпына келуі)

6) Ішек?уыстыларда ?ор?аныш ж?не ?орегін аулау ?ызметін ат?аратын жасушалары?

2.Тапсырма: Биологиялы? диктант

1.Латын тілінен аудар?анда “планула” – жалпа? деген ма?ынаны береді.

2.Ішек?уыстыларда (атпа) жасушалары ?ор?аныш ж?не ?орегін аулау ?ызметін ат?арады.

3. (Лас) суды ішкенде адамдар ауруды к?бірек ж??тырады.

4.К?пая?тыларды (полиптер) деп те атайды.

5.Гидра ?орегін аулау ?шін (атпа жасушасын) пайдаланады.

6.Ішек?уыстыларды? ауызыны? айналасында ?армалауыштары болады.

7. Медуза пішіні ?олшатыр немесе ?о?ырау?а ??сас еркін ж?зе алатын дара?.

8. Аталы? ж?не аналы? жыныс жасушаларыны? ?осылуы ?ры?тану деп аталады.

9. Жойыл?ан дене б?лігіні? ?айта ?алпына келуі регенерация деп аталады.

10. Сцифоидтар (грекше “сцифос” - таба?ша) деген ма?ынаны білдіреді.

ІІІ.Жа?а білімді ?алыптастыру

Ж?йке ж?йесі: бас б?лігінде орналас?ан,денесін бойлай 2 ба?ана т?зеді.

З?р шы?ару ж?йесі: ?ажетсіз заттарды б?лу.

?антарату мен тыныс алу ж?йелері жо?. Тыныс алуына б?кіл денесі ?атысады.

Ас?орыту м?шесі: 2 б?ліктен,1- ж?т?ынша?,2-ішекті? орта??ы б?лігі.

Аналь тесігі мен арт?ы ішек жо?.

К?бею жолы: ?осжынысты (гермафродит) ж?ндіктер.

Кірпікшелі ??рттар типі А? с?лама- еркін ж?зіп ?ималдайтын, жалпа? ??рттар?а жататын кірпікшелі ??рт.Ол кірпікшелеріні? к?мегімен суда еркін ж?зеді.С?ламаны? дене ?имылын реттейтін ?р т?рлі б?лшы?еттері бар.Сырт?ы ?имыл?а са?иналы б?лшы?еттер ?атысады.Ал ішкі ?абаты біры??ай салалы,аралы? ?абат-?и?аш б?лшы?еттер реттейді.

Кірпікшелі ??рттарды? аузы,ас?орыту,з?ршы?ару ж?не жыныс м?шелері бар.

Кірпікшелі ??рттарда сезім м?шелері дами бастады.Мысалы, а? с?ламаны? ?арапайым к?зшелері бар, сипап сезу сезімталды?ы ед?уір арта т?скен.

А? с?лама ж?мырт?адан дамып, пілл? т?зеді. Олар жынысты, жыныссыз да к?бейеді.

VI. Жа?а білімді бекіту тапсырмалары
1) Венн диаграммасы

Жалпа? ??рттарды ішек?уыстылармен салыстыру

Ішек?уыстылар Жалпа? ??рттар

2) Тест тапсырмасы

1.Жалпа? ??рттар типіне жататын ж?ндіктерге ?андай белгілер т?н?

А. Екі жа?ты симметриялы В. Радиальды симметриялы

С. Екі ?абатты жануар Д. Целомды жануар

2. Жалпа? ??рттар типіні? ішек?уыстылардан ерекшелігі неде?

А. К?п жасушалы жануарлар; В. Жасушалары жіктелген;

С. ?ш ?абатты; Д. Екі ?абатты.

3. Жалпа? ??рттарды ?андай кластар?а б?леді?

А. Кірпікшелі, буылты?; В. Сор?ыштар, ж?мыр, буылты?;

С. Таспа ??рттар, аз ?ылтанды, с?ліктер;

Д. Кірпікшелі, сор?ыштар, таспа;

4. Сиыр цепеніні? дерн?сілі ?айда дамиды?

А. Адам ішегінде; В. Топыра?та; С. Сиыр денесінде; Д. То?ан суда.

5. Жалпа? ??рттар типіндегі а?заларда ?антарату, тынысалу ж?есі

болама? А. Болады; В. Болмайды; С. Д?рыс жауап жо?; Д. Б?ріде.

6. Жалпа? ??рттар типіндегі а?залар ?алай тыныс алады?

А. ?кпесімен; В. Тыныс алу ж?йесімен; С. Желбезекпен; Д. Б?кіл денесімен.

7. Кірпікшелі ??рттар класыны? ?кілі?

А. Бауырсор?ыш; В. А? с?лама; С. Сиыр цепені; Д. С?лік.

8. Ал?аш жалпа? ??рттарда пайда бол?ан ж?йе?

А) Ас ?орыту В) ?ан тарату С) Тыныс алу Д) З?р шы?ару

9. Эктодерма мен энтодерманы? аралы?ында?ы аралы? жасушалы? ?абат?

А. Мезодерма; В. Сір?абы?; С. Пілл?, Д. Эктодерма.

10. Паразит ??рттарды зерттейтін сала?

А) Палеонтология В) Протозоология С) Гельминтология

VIII. ?йге тапсырма: §11. Жалпа? ??рттар типі. (Жалпа? ??рттардан пайда болатын аурулардан са?тану шараларынан ?ыс?аша хабарлама жазу). Терминдік с?здерді теріп жазып келу.

Жалпа? ??рттарды? 15000-дай т?рі белгілі.Олар 5 клас?а жіктеледі:

1. Кірпікшелі ??рттар,

3. Моногенетикалы? сор?ыштар,

5. Цестода т?різділер.

Со??ы 4 класс ?кілдері – на?ыз паразиттер.

Жалпа? ??рттарды? пайда болуын протерозой заманына жат?ызады ж?не ?лкен ароморфоздарды? пайда болуымен ай?ындалады

жолмен тіршілік етеді. Бауыр жа?ы ар?асына жабысып, денесі жалпа? пішінді

бол?анды?тан, жалпа? ??рттар деп аталады.

V. Жа?а саба?ты т?сіндіру

?йгілі гельминтолог, академик, Социалистік Е?бек Ері(1957), Лениндік (1957), Мемлекеттік сыйлы?тарыны? иегері. 1907-1911 жылдары ?улие-атада (?азіргі Жамбыл ?аласы)

мал д?рігері бол?ан. Ол ?ылыми е?бегін ішек??рттарды зерттеуге ж?мса?ан ?алым. ?з ш?кірттерімен бірге 300-ге жуы? гельминтологиялы? экспедициялар ?йымдастырып басшылы?

жасады. Ол ішек??рттарды жою ж?не ішек??рттары ауруларын болдырмау шаралары туралы ілім жасады

Жалпа? ??рттарды? ерекшелігі:

?р т?рлі жасушаларды? пайда болуы;
К?пжасушалы? ж?не денені? ?ш?абатыны? ?алыптасуы: экто, энто – мезодерма, тері-б?лшы?ет ?апты? т?зілуі;
Екіжа?ты симметриялы;
Денені? алды??ы б?лігіні? пайда болуы, сезім м?шелеріні? (к?ру, иіс сезу, д?м сезу) ?алыптасуы;
Ж?йке ж?йесіні? дамуы, ?зара ты?ыз байланыс?ан ж?йке ?сінділеріні? пайда болуы;
Ас ?орыту ж?йесіні? ?алыптасуы, олар алды??ы, орта??ы б?лімдері бар ?уысты ас ?орытуды ?амтамасыз етуі;
Протонефрид деген жеке жасушалардан т?ратын з?ршы?ару ж?йесіні? пайда болуы. Б?л б??ан дейін тірі а?заларда болма?ан ж?йе;
Барлы?ында ?антарату ж?не тыныс алу ж?йелері м?лде жо?. Оларды? тыныс алуына б?кіл денесі ?атысады;
Т?ра?ты жыныс ж?йесіні? – жыныс бездеріні? ?алыптасуы.

Жалпа? ??рттар – ?осжынысты (гермафродит)

Жалпа? ??рттар

* Кірпікшелі ??рттар класы

* Сор?ыш ??рттар класы

* Таспа ??рттар классы

Суреттегі жалпа? ??рттарды? аттарын ата

Бауырсор?ышты? даму айналымын т?сіндір:

Ойланып, с?ра?тар?а жауап бер:

?бден пісірілмеген сиыр етін жегеннен адам ?андай паразит ??ртты ж??тырып алуы м?мкін.
Мысалы, ба?ша иелері отыр?ыз?ан к?к?ністерін жа?ын ма?да?ы шалшы?ты судан алып суарады делік. Егер сол ба?шадан алын?ан к?к?ністерді жа?сылап жумай жесек, ?андай паразит ??рттарды ж??тырып алуымыз м?мкін.

VІІ. Ба?алау

VІІІ.?йге тапсырма беру §42 о?у

Пәні биология

Сабақтын тақырыбы §42. Жалпақ құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты

Білімділік Оқушыларға жалпақ құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі

Дамытушылық Оқушыларды жалпақ құрттар типінің кластарымен таныстыра

отырып, өзіндік ерекшеліктерін түсіндіру арқылы,

ой - өрісін дамыту

Тәрбиелік Оқушыларды паразитті құрттардан болатын ауру түрлерімен

таныстыру арқылы гигеналық талаптарды сақтауға баулу

Сабақтың типі аралас сабақ

Сабақтың түрі теориялық сабақ

Сабақтың әдісі баяндау,түсіндіру,сұрақ – жауап

Сабақтың көрнекілігі интерактивті тақта, сызба-нұсқа, тірек-сызба, кестелер толтыру