Шигеллез касаллигини даволаш принциплари

Обновлено: 25.04.2024

Дизентерия – ичакларни зарарловчи инфекцион хасталик. Касалликнинг амёба ва бактериал типлари маълум. Биринчи тип (уни баъзан амёбиаз ҳам деб номлашади) рус олими Ф.А.Леш амёбаларни кашф қилганидан кейин ажратилган. Мазкур хасталик иссиқ иқлимли мамлакатларга хос (Мексика, Ҳиндистон) бўлиб, мамлакатимизда камроқ учрайди. Иккинчи тип эса – бактериал дизентерия ёки шигиллёз деб аталади. Япон олими Кийоши Шиг касаллик чақирувчилар – шигелларни кашф этганидан кейин, унинг шарафига номланган.

Дизенетерия вақтида аниқланиб, энг мақбул даволаш усулини талаб этадиган касаллик. Шунинг учун хасталикнинг пайдо бўлиши ва аломатларини билиб олиш зарур.

Касаллик пайдо бўлиши сабаблари

Дизентерияга шигелла - ҳаракатсиз бактерия таёқчалари омил бўлади.

Фанда мазкур бактериянинг тўртта тури маълум бўлиб, уларнинг барчаси шигеллёз билан зарарланишга сабаб бўлади: Shigella dysenteriae, бир неч типга бўлинади, Shigella flexneri, Shigella boydii ва Shigella sonnei. Уларнинг биринчиси инсон тўқималарида экзотоксин ажратади ва у нафақат ичаклар, балки асаб тизимини зарарлайди. Шунинг учун шигеллёзга сабабчи энг оғир кечуви хасталик ҳисобланади.

Шигёллалар антибактериал препартларга осон мослашади ва анънавий тиббиёт йўли билан уни даволаш қийин кечади. Ўзига мос шароитда улар касаллик хусусиятини узоқ вақт намоён этиш қобилиятига эга.

Шигеллаларнинг оғир хасталикка сабачи хусусиятлари:

ичак ҳужайралари ичига сингиш ва шу ерда кўпайиш;
мазкур бактерияларнинг антибиотикларга ўхшаш моддалар ишлаб чиқариши ва нормал микрофлорага хатарли таъсир кўрсатиш;
тўқималарда йўғон ичак деворларини бузувчи ферментлар ишлаб чиқариш.

Заҳарланиш жараёни

Одатда, дизентерия билан болалар боғчаси ёки мактабга чиққан 2 дан 7 ёшгача бўлган болалар кўпроқ касалланади. Дизентерия аломатлари касалланганлар умумий сонига нисбатан катта ёшдагиларнинг 30-40%да кузатилади.

Касаллик ахлат ва орал йўл билан ўтади. Соғлом кишига мазкур касаллик аксарият ҳолларда беморга тегишли буюмлар, касаллик қўзғатувчи тушган овқат ёки ичимлик орқали юқади.

Kасаллик яққол намоён бўлган бемор ёки сурункали дизентерия билан оғриган киши;
Реконвалесцент – илгари дизентериянинг ўткир шаклини бошидан ўтказган ва энди соғайиб келаётган инсон.
Бактерия ташувчи – ошқозон-ичак тизимида бактериялар кўпаядиган, аммо яққол аломатлари сезилмайдиган инсон.

Бактериялар организмдан фақат ахлат орқали чиқади ва касалликнинг ўткир кўриниши билан оғриган бемор анча хатарли ҳисоблнади. Касаллик қўзғатувчи пашшаларнинг оёқлари орқали тарқалиши (айниқса қишлоқ жойларида) кўпроқ эҳтимолга эга.

Шигелла юқиши йўллари:

етарли даражада ишлов берилмаган озиқ-овқат маҳсулотлари (Зонне шигелласи); сут, гўшт, сабзавот, тармева ва мевалар, газак ҳамда колбасалар;
сув орқали – зарарланган сув манбаларидан ичиш (Флекснер шигелласи);
маиший-контакт йўли – зарарланган предметлар, хусусан бемор ушлаган буюмларга тегиш ва ундан кейин қўллрни ювмаслик, ҳатто болалар оғзи теккан маҳсулотни татиб кўриш ва ҳ.к.

Дизентерия шакллари

Касалликнинг ўткир (2 ҳафтагача чўзиладиган) ва узоқ муддатли (1 ойга қадар чўзиладиган) шакллари мавжуд. Ҳар иккалар шаклда инкубация даври икки соатдан 5 кунга қадар давом этади. Касалликнинг сурункали шакли бугунги кунда қарийб учрамайди.

Аломатлари

Катталарда дизентерия ичак инфекциялари кўринишида кечади.

Дизентерия аломатлари:

юқори тана ҳарорати;
заҳарланиш аломатлари;
қоринда оғриқ;
ичбуруғ;
кўнгил айниши; ;
организмнинг сувсизланиши.

Ўртача оғирликдаги дизентерияда мазкур аломатлар яққолроқ кўринади. Касалликнинг дастлабки белгилари – ҳолсизланиш ва ваража, шунингдек, қоринда қаттиқ оғриқ. Ич кетганда ахлат қон аралаш ёки шиллиқ массали бўлиши, тўхтовсиз, бир суткада 20 мартагача ҳожатга чиқиш кузатилади. Дастлабки 2 кун оралиғида ҳожатга чиқиш сони бир мунча ортади. Шунингдек, тана ҳарорати 39˚Сга қадар кўтарилади ва бош қаттиқ оғрийди. 2-5 суткадан кейин тана ҳарорати меъёрига тушади.

Кўпчилик беморларда қориндаги оғриқ узоқ муддат давом этади ва тинимсиз оғриқ кузатилади. Одатда, оғриқ қорининг чап паст қисмида кузатилади, аммо баъзи ҳолларда мазкур зона атрофида ҳам бўлиши мумкин. Беморлар аксарият ҳолларда қорин дамлашидан шикоят қилади.

Дизентериянинг оғир шакли шиддат билан кечади. Ичнинг суюқ кетиши баробарида, қайт қилиш, қон босимининг тушиб кетиши, нафас сиқилиши ҳам рўй беради. Касалликнинг мазкур шакли баъзан бир ярим ойгача давом этади. Вақтида даво тадбирлари амалга оширилмаса, дизентериянинг ўткир шакли сурункали кўриниш олиш эҳтимоли бор.

Касалликнинг болалардаги аломатлари

Болаларда дизентерия кучли ич кетиши, маълум муддат орасида ахлат кулранг ёки яшил шилимшиқ модда аралашмаси билан бўяниши кузатилади. Боланинг организми кучли сувсизланишдан қаттиқ азият чекади. Шиллиқпардаларда қурушқоқлик аломатларини кузатсангиз, демак сувсизланиш ҳаддан ошган. Бола ёши қанчалик кичик бўлса, дизентерия шу қадар оғир кечишини унутманг. Шунинг баробарида ёш бола организми шиддат билан сувсизлана боради.

Дизентериянинг оғир шаклларида болада юрак етишмовчилиги, мушаклар тортишуви (судорога), ҳушдан кетиш ҳолатлари кузатилади. Мазкур аломатларда зудлик билан бемор касалхонага ётқизилиши шарт.

Эмизикли гўдакларда касаллик аломатлари

Бир ёшдан кичик болаларда дизентерияга учраш ҳоллари нисбатан кам учрайди. Касаллик тўсатдан пайдо бўлади ва бир неча кун давомида ривожланади. Одатда интоксикация – заҳарланиш аломатлари устунлик қилади. Бола овқат емай қўяди, инжиқланиб, кўп йиғлайди, ваража тутади, ахлати ўзгариши камроқ. Ахлати таркибида яшил тусли шилимшиқ модда кузатилади, 2 – 3 кундан кейин қон аралашмаси кузатилади. Қорни дам бўлади, ғулдираш кузатилади. Мана шундай пайтларда бола йиғлаб, юзлари қизариб кетади (зўриқиш). Кекириб, қайт қилиши мумкин ва бу унинг сувсизланишига олиб келади.

Бундай пайтларда кўпинча бошқа вирусли ва бактериявий инфекциялар қўшилиб, боланинг соғайиш муддати чўзилади. Шунинг учун бир ёшдан кичик болаларни уйда даволаш, оғир шаклларида эса инфекцион касалликлар шифохонасининг махсус боксида давом эттириш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.

Ташхис

Дизентерия ташхиси лаборатория шароитида ахлат намунасини бактериологик экиш йўли билан амалга оширилади. Мазкур текширув уч карра ўтказилади, бироқ унинг якуний натижалари бир ҳафтадан кейингина маълум бўлади ва шу сабабли экспресс-тест сифатида қўланилмайди.

Касалликни барвақтроқ аниқлаш учун эса дизенетрия таёқчаларига антижисмлар ва ахлат таркиби ҳамда қондаги заҳарларни аниқлашда иммунологик усул қўлланилади. Генетик материалда бактериялар бор-йўқлигини аниқлаш учун полимераз-занжирли реакция қўлланилади.

Касалликнинг оғир-енгиллигини аниқлаш учун эса копрограмма ёки ахлат таҳлили белгиланади. Шилимшиқ моддалар ва эритроцитлар ҳамда лейкоцитлар сони ичаклар шилиқпардаси зарарлангани, яллиғланиш жараёни ривожланаётганидан дарака беради.

Шигеллёз қандай даволанади

Катталар ва болаларда дизентерияни даволаш овқатланишни ташкил қилишдан бошланади. Дасталабки уч кунда истеъмол қилинадиган егулик миқдори камайтирилади. Овқат беморга илиқ ҳолатда кунига 6 марта едирилади. Бемор ҳолати яхшиланганидан кейин парҳез кенгайтирилади.

Касалликнинг дасталбки белгилариданоқ энтерсорбентлар қабул қилишни кечиктирмаслик керак. Уларни бемор тўлиқ тузалгунига қадар қабул қилиш мақсадга мувофиқ.

Дизентерияда самарали энтерсорбентлардан бири Фильтрум ҳисобланади. Таблетка кўринишидаги ва табиий лигнин моддаси сақлайдиган дори воситасини қабул қилиш осон. Фильтрум ичаклардан токсин ва касаллик чақирувчи бактерияларни боғлаб, чиқаради.

Фильтрумни бир ёшдан бошлаб беморларга тавсия қилиш мумкин. Қабул миқдорини шифокор белгилайди. Таблеткалар овқатдан бир соат олдин, 2-3 ҳафта давомида сув билан ичилади. Дори бутунлай бехатар ва баъзи беморларда қорин дамлаш кўринишида таъсир кўрсатиши мумкин. Дорихоналарда рецептсиз берилади. Лактофильтрумни бошқа дори воситалари билан даво терапиясида қабул қилиш мумкин ва дориларни қабул қилиш тартибига мувофиқ оралиқ камида бир соатни ташкил қилиши керак.

Бемор организмидида сувсизланиш ҳолати кузатилса, кўп миқдорда суюқлик кўринишида регидратация тавсия қилинади. Булар тузли эритмалар, зарур бўлса, томир орқали юбориладиган воситалар.
Овқат ҳазм қилиш жараёнини тиклаш учун фермент воситалар, масалан, Микразим тавсия этилади.

Дизентериянинг оғир шаклларида шифокор пенициллин, нитрофуран, аминогликозид ва бошқа шу каби гуруҳдаги антибиотикларни буюриши мумкин. Даволаш курси давомийлиги 7 кун. Пробиотиклар ва иммунитетни тикловчи воситалар мажмуавий тавсия қилинади.

Антибиотиклар билан даволаш курсидан кейин ҳам бемор ахлатида шигеллалар аниқланса, дизентерия бактериофаг билан даволаш тавсия қилинади.

Ҳар қандай ҳолатда ҳам, дизентерияни ўзбошимчалик билан давош мумкин эмаслигини унутманг. Касалликнинг дастлабки босқичлариданоқ шифокорга мурожаат қилинг.

Дизентерияда овқатланиш

Дизентерияни даволашнинг муҳим босқичларидан бири – тўғри овқатланиш. Ичбуруғда ёғли ва углеводларни танаввул қилишдан воз кечинг. Улар ўрнини оқсиллар эгалласин. Шунингдек, ошқозон-ичак тизимини қўзғатувчи ва дам ҳосил қилувчи егуликлардан воз кечинг.

Тавсия этиладиган маҳсулотлар:

буғдой унидан қоқнонлар (юпқа кесиб, озроқ тоблаш керак);
ёғи кам шўрвада қайнатилган гуруч ёки манна ёрмаси;
қайнатилган ёғсиз гўшт, шунингдек парранда гўшти ва балиқ;
янги ёғсиз сузма;
енгил қайнатилган тухум (суткасига кўпи билан 2 дона);
сувда қайнатилган сули, гречиха ёки гуруч;
шўрвада яхши пиширилган сабзавотлар.

Истеъмол қилиш мумкин бўлмаган маҳсулотлар:

нон ва пишириқлар;
ёғли шўрва;
ёғли гўшт ва балиқ маҳсулотлари, колбасалар;
шўр балиқ, консерва маҳсулотлари;
сут маҳсулотлари;
қаттиқ пиширилган тухум ва қовурилган тухум;
тариқ, ясмиқ ва перловка ёрмалари;
макаронлар;
дуккаклилар;
хом сабзавот ва мевалар, шарбатлар;
газланган ва яхна ичимликлар;
пишган мева ва эзилганлари;
ширинликлар.

Дизентерия билан оғримаслик шартлари

Шигиллёз юқтирмаслик учун аввало, шахсий гигиена талабларига қатъий риоя қилинг. Айниқса жамоат жойларида эҳтиёткорликни унутманг:

Овқатдан олдин ва ҳожатхонадан кейин қўлларингизни совунлаб ювинг.
Оилада ёш болалар бўлса, уларнинг ҳатти ҳаракатларига эътиборли бўлинг ва гигиена қоидаларига амал қилишларини текшириб туринг.
Дизентерияга учраган беморга қараётган бўлсангиз, ўрин-тўшакларини мунтазам дезинфекция қилинг ва бемор билан ҳар бир мулоқотдан кейин қўлларингизни совунлаб ювинг.
Дизентерияга учраган болалар ахлати текширувдан ўтказилиб, касаллик қўзғатувчи йўқлиги аниқланмагунига қадар боғча ёки мактабга вақтинча бормагани маъқул.
Умумий овқатланиш муассасалари ходимлари ва ишчилари ҳам тузалмагунларига қадар ишга чиқмаслиги шарт.

Касалликдан сўнг маълум қўзғатувчига нисбатан иммунитет ҳосил бўлади, бироқ у доимий бўлмасдан, самараси бир неча ойдан кейин йўқолади. Бу орада эса шигелланинг бошқа тури билан касаланиш эҳтимоли йўқ эмас. Шунинг учун ҳам профилактика болалар ва катталарнинг дизентерияга учрамаслигида муҳим аҳамиятга эга.

Муҳим: фўллашдан олдин йўриқнома билан танишиб чиқинг ёки даволовчи шифокор маслаҳатини олинг.

Организмга салмонелла деб номланадиган бактерия тушиши оқибатида овқат ҳазм қилиш тизимини зарарловчи ўткир инфекция сальмонеллёз деб номланади. Одатда бу хасталик гастрит, энтерит, колит, заҳарланиш ва сувсизланиш сингари аломатлар асносида кечади. Баъзи ҳолларда эса касалликнинг терлама (тиф) хасталиги кўринишида ўтиши ҳам кузатилади.

Инфекцияга аксарият ҳолларда етарлича пиширилмаган тухум, шунингдек сут ва гўшт маҳсулотлари сабаб бўлади. Салмонеллёз икки турли кўринишдаги сценарий асосида ривожланиши мумкин ва улар гастроинтестинал ва генерализланиш деб аталади. Алоҳида ҳолатларда зарарланиш ва касаллик ортиқча белгиларсиз кечиши мумкин. Сальмонелла бактерияси инсон ахлати ёки қайт қилган массаси таркибини таҳлил қилиш орқали аниқланади.

Сальмонелланинг юқиш усуллари

Қорамол, чўчқа, қўй ва отлар касалликнинг азалий ташувчилари ҳисобланади. Ит ва мушукларнинг, шунингдек сичқонларнинг бу хасталикка йўлиқиб туриши тез-тез учрайди. Бундан ташқари, ёввойи паррандалар (масалан, ёввойи ўрдаклар) ҳам касаллик ташувчилари бўлиши мумкин ва уларда хасталик деярли ташқи аломатларсиз кечади. Бу турлар йиллар давомида бактерияларни ташиши, пешоб ёки ахлати, сўлак ёки сути орқали уни атрофга тарқатиши мумкин. Касалликка чалинган ҳайвонларни парваришлаётган, уларни ташиш ёки гўштини майдалаш билан шуғулланадиган ёки сақлайдиган кишиларга хастлик юқиши мумкин. Кейинги 30 йил мобайнида дунё бўйича хонадонларда ва паррандачилик фермаларида боқилаётган товуқлар орасида мазкур касалликка чақлиниш ҳолатлари тобора ортиб бормоқда.

Касалликка чалинишнинг иккинчи сабаби – сальмонеллёз билан оғриган бемор билан мулоқотда бўлишдир. Одатда, бактериялар фекал-орал йўли билан касал кишидан соғлом кишининг ошқозон-ичак тизимига тушиши орқали ўтади. Бунга шахсий гигиена қоидаларига амал қилмаслик ёки беморга қарашда эҳтиётсизлик сабаб бўлади. Касалхоналар, болалар боғчалари ва тор хоналарда беморлар билан мулоқотда бўлиш, ифлос идишлар, тувак, таглик ўраладиган столлар, сочиқ ва бошқа шахсий ашёлардан фойдаланиш касаллик юқишига олиб келади.

Сальмонеллёзнинг каптарлар ва бошқа ёввойи қушлар ахлати орқали тарқалиши ҳам исботланган. Шунинг учун каптар ва бошқа шаҳар қушлари галасига жуда яқин бориш ва уларни ушлашга ҳаракат қилиш нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин.

12 ойликкача бўлган болаларнинг касалликка кўпроқ чалиниш хавфи юқори. Уларда сальмонеллёзнинг даволаниши оғирроқ кечади. Бола улғайган сари касалликка чалиниш хавфи камая боради, бироқ хасталик турли ёшдаги кишиларда бирдек учраши ҳам мумкин. Айниқса, ёз ойларида ва мавсумий ичак инфекциялари авж олган маҳал кўпаяди. Касаллик бир йил давомида сақланадиган иммунитетни шакллантиради.

Сальмонеллёзнинг турли босқичлардаги аломатлари

Сальмонеллёзнинг инкубация даври одатда 6 соатдан икки суткагача давом этади. Аломатлари унинг шаклига кўра тавсифланади ва қуйида унинг мос классифиакцияси келтирилган:

Гастроинтестинал сальмонеллёз.

Касалликнинг мазкур шакли кўпроқ учрайди. Дастлаб хасталик шиддат билан ривожланади ва овқатдан заҳарланишга ўхшайди. Беморда титроқ, ваража, бошоғриғи, аъзойи баданнинг оғриши кузатилади. Кейин ошқозон-ичак тизимининг бузилиши – қоринда оғриқ, қайт қилиш (ҳазм бўлмаган овқат қолдиқлари аралашмаси билан, сўнгра сафроли), ичбуруғ (кўпиксимон, шилимшиқли, яшил тусли ўткир ҳидли ахлат суюқлиги, кейин сув аралашмали ахлат). Ич кетиши янада тезлашади, миқдори камаяди. Бемор оғзи қуриб, қорин соҳасини босганда оғриқ сезади; тили оқаради ҳамда қорин дам бўлиб, қулдирайди. Ичбуруғ бир неча кун ўтиб тўхтайди. Бемор организмидаги минерал тузлар ич кетиши асносида кескин камаяди (дегидратация). Модда алмашинуви бузилиб, томир ва мушаклар тортишуви ҳамда тиришув, тахикардия кузатилади, қон босими пасаяди. Баъзан бемор ҳушидан кетиши мумкин, боши айланиши ҳамда асабийлашиши кузатилади. Касаллик бошланганидан 5 кун ўтиб, катта ёшдагиларнинг аҳволи секин-аста меъёрга кела бошлайди, бироқ сальмонеллёзнинг барча аломатлари икки ҳафталардан кейингина йўқолади.

Енгил шакли. Гастроинтестинал сальмонеллёз катталарда кучсизроқ аломатларда кечади: тана ҳарорати кўтарилмайди, беморда камроқ ҳолатларда кўнгил айниши, ичбуруғ бир кунда 2-3 мартагача кузатилади. Бундай ҳолларда касалликнинг юқори нуқтаси биринчи ёки иккинчи кунда кузтаилади ва сальмонеллёз аломатлари касаллик бошланганидан 3 кун ўтиб ортга чекина бошлайди.

Оғир кўриниши. Бундай ҳолатда беморни қаттиқ титроқ (ваража) босади, тез-тез кўнгил айниб, қайт қилади, бир суткада касал 20 мартгача ҳожатга чиқишга мажбур бўлади. Беморнинг қон босими кескин тушиб кетади ва умумий ҳолсизлик юзага келади. Касалликнинг мазкур кўриниши дизентерия билан умумийликка эга.

Терламасифат сальмонеллёз

Бошланишида мазкур хасталик гастроинтестинал сальмонеллёзни эслатади: беморни ваража тутади, аниқ заҳарланиш белгилари зоҳир бўлади, жумладан киши ҳушдан кетиши мумкин, гастроэнтерит аломатлари кузатилади. Бир неча кундан кейин бу аломатлар бироз кучсиз кўриниш бера бошлайди, бироқ тўлқинсимон титроқ тута бошлайди. Заҳарланишдан тахминан бир ҳафталар ўтгач қоринда тошмалар пайдо бўлиши мумкин ва улар икки-уч суткадан кейин йўқолади. Тил кулранг ёки малла тус олади, тери оқариб кетади, жигар ва талоқ катталашади, қорин шишади.

Септик сальмонеллёз. Касалликнинг мазкур тури кам, асосан кекса ёшдаги, иммунитети сусайган, бемор ҳамда янги туғилган чақалоқларда учрайди. Узоқ муддатли ваража, доимий титроқ, кучли терлаш, мушакларда оғриқ ва тананинг сарғайиши каби аломатлар билан ўтади. Плеврит, пневмония, эндокардит, юмшоқ тўқималар абцесси ва флегмонлар, пиелонефрит, цистит, иридоциклит ривожланади.

Аломатсиз сальмонеллёз. Сальмонеллёзнинг бу шакли одатда организмга кам миқдорда сальмонелла тушган маҳал рўй беради. Саломатлиги мустаҳкам кишилар бу хасталикни тезда енгади.

Бактерия ташувчанлик. Касалликнинг бу шаклида эса киши организмида сальмонелла мавжуд, бироқ у касал эмас ва бактерия секин аста ахлат билан организмдан чиқиб кетади. Бу ҳолат бир неча кундан бир неч ойга (ўткир ташувчанлик) ёки бир йилгача чўзилиши мумкин (сурункали ташувчанлик).

Сальмонелланинг МКБ-10 бўйича коди – А 02.0 (сальмонеллёз энтерит).

Болалар сальмонеллёзи.

Болаларда сальмонеллёзнинг инкубация даври тўрт суткагача давом этиши мумкин. Конкрет аломатлари ва касалликнинг кечиши бола ёшига боғлиқ. Касаллик эмизикли гўдаклар ва 12 ойликдан кичик болаларда оғирроқ кечади.

Болаларда сальмонеллёз аломатлари:

Дастлабки кунлари бола ҳолсизланади ва тана ҳарорати кўтарилади (39 °Сга қадар).
Тез-тез йиғлаб, инжиқланади, овқат ейишдан бош тортади.
2-3 кундан кейин ичбуруғ бошланади, ич кетиши кунига 10 маротабагача кузатилади. Ахлат туси бошқа сальмонеллёз турлари кўринишида (яшил, сувли).
Еттинчи кунга келиб ахлатда қон аралашмаси кузатилади. Болаларда салмьонеллёзга вақтида чора кўрилмаса ва даволаш бошланмаса бола ҳаётига ўта хавф солиши ва ўлим ҳолатигача олиб келиши мумкин.
Дастлабки аломатларданоқ зудлик билан шифокорга мурожаат қилинг. Болалар шифокорига кўрсатиб, имкон қадар бошқа болалар билан мулоқотини чекланг.
Сальмонеллёзни аниқлаш.

Касаллик ахлат ва қайт массасини тадқиқ қилиш йўли орқали ташхисланади. Генералицияланган шаклида бактериялар бор йўқлигини аниқлашда қон таҳлили ҳам ўтказилади. Қатор ҳолатларда сальмонеллёзни сафро, шунингдек ошқозон ёки ичаклар ювилган сувдан ҳам аниқлаш мумкин.

Сальмонеллёз аксилгенлари бор-йўқлигини аниқлаштириш учун иммунологик рекциялар, масалан иммунфермент таҳлил, полимераз-занжирли реакция қўлланилади. Ташхисни тасдиқлаш учун бир неча кун оралатиб қондаги аксилмоддалар таҳлили ўтказилади. Шунингдек, махсус экиш таҳлили ҳам самара беради. Санитар-эпидемиологик экспертиза тайинланиб, касалланганлар сони аниқланади ва касалликка сабаб эҳтимоли мавжуд маҳсулотлар ўрганилади.

Бундан ташқари сувсизланиш даражасини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун қоннинг ивувчанлиги, кислота-шўрланиш ва электролит баланс аниқланади. Мабодо сальмонеллёз асоратли кечаётган бўлса, кардиолог, уролог, нефролог ва бошқа тор мутахассилар билан маслаҳатлашиш зарур (асоратларга қараб).

Сальмонеллёзни даволаш

Одатда салмьонеллёз билан оғриган катта ёшдагилар амбулатор даволанади, сувсизланиш меъёрида ва оғир ҳолатларда ётиш тавсия этилади. Болалар стационар даволаниши талаб этилади. Бунинг учун:

Этиотроп даволаш (мақсад – инфекция қўзғатувчиларини йўқ қилиш).
Патогенетик даволаш бир неча йўналишни ўз ичига олади:

Организмда сув ва тузлар регидратацион балансини тиклаш, сувсизланишни тўхтатиш; вена орқали эритма юбориш ёки кўпроқ суюқлик ичиш.
Қон ва тўқималарни сальмонелла ривожланиши ва яллиғланишни қўллаб-қувватловчи заҳарли маҳсулотлардан тозалаш учун дезинтоксикацион тадбирлар.
Сорбент препаратлар: масалан, ичаклардан бактерияларни чиқариш учун Фильтрум.
Ферментли препаратлар: овқат ҳазм қилиш тизими фаолиятини қийинлаштирувчилардан халос қилиш мақсадида Микразим.
Оғир генерализланган ҳолатларда фторхинол гуруҳдаги антибиотиклар, соғайиш маҳали проибиотиклар қабул қилиш тавсия этилади.

Фильтрум патогенетик терапия воситаларига киради, яъни касаллик ривожланиши жараёнини тўхтатади ва соғайишни тезлаштиради. Сорбент таъсирли мазкур препарат сальмонелла чиқитлари ва унинг парчаланиши натижасида ҳосил бўлган заррачаларни ҳамда тўлиқ ҳазм бўлмаган озуқавий маҳсулотларни йиғиб олади. Сальмонеллёзда Фильтрум 5-7 кун давомида қабул қилинади. Қабул қилиш миқдори ва оралиғи бемор ёшига боғлиқ. Препарат қорин дам бўлиши, ичбуруғни тезда бартараф этади, умумий ҳолатга ижобий таъсир кўрсатади. Препарат таъсири самаралироқ бўлиши учун уни бошқа дори воситалари қабул қилингунига қадар бир соат олдин ичиш тавсия этилади.

Озиқ-овқат саноати ва унга яқин корхоналар ходимларида сальмонеллёз эҳтимоли аниқланса, улар тезда касалхонага ётқизилади.

Касалхонада даволаш курси якунланганидан 2 кун ўтгач бемордан таҳлил учун ахлат олинади ва унда сальмонелла таёқчалари аниқланмаса беморнинг уйга кетишига рухсат берилади. Озиқ-овқат саноати ходимларида эса икки марта таҳлил ўтказилиб, касаллик аниқланмагандагина касалхонадан чиқарилади. Соғайгандан кейин ҳам улар мунтазам диспансер кўригидан ўтиб туришлари шарт.

Бемор уйда даволанса оила аъзоларидан ажратиб қўйилмайди. Бироқ бемор билан мулоқотда бўлган болалар ҳамда озиқ-овқат саноатида ишлайдиганлар текширувдан ўтказилиши шарт.

Сальмонеллёзда парҳез

Мазкур касалликда ошқозон-ичак тизимини жунбушга келтирувчи ва сут маҳсулотларни таомномадан чиқариб ташлаш лозим. Сальмонеллёзда очлик мумкин эмас. Акс ҳолда организм янада кучсизланиб, даволаш муддати чўзилиб кетади.

Шунингдек ачитиш жараёнида иштирок этадиган маҳсулотлардан тийилган маъқул (жавдар нони, сут, сузма, йогуртлар, дуккаклилар, лавлаги, шўр карам, редиска, цитрус мевалар, олхўри, узум, шўрвалар, ёғли гўшт ва балиқ). Аччиқ ва шўр таомлар, спиртли ичимликлар умуман мумкин эмас.

Огоҳлантириш

Уй шароитида сальмонеллёзга чалиниб қолмаслик учун ичак касалликларидан огоҳлантирувчи бир неча қоидаларга амал қилиш зарур:

Овқатдан олдин қўлларни тозалаб ювинг (касалликка чалинмасликнинг энг осон ва самарали усулини болаларга ёшлигидан ўргатиш шарт).
Хом гўшт ва балиқни бўлаклашда турли пичоқлардан фойдаланишни ўрганинг. Гўшттахта ҳам алоҳида бўлиши керак. Гўшт ёки балиқ бўлакланганидан кейин, дарҳол тахталарни оқар сув остида тозалаб ювинг ва устидан қайноқ сув қуйинг.
Чала пишган гўшт ва гўшт маҳсулотларини истеъмол қилманг. Ҳар қандай гўшт ва товуқ гўштини камида 60 дақиқа пиширинг.
Хом тухумдан эҳтиёт бўлинг. Тухумни 20 дақиқа давомида қайнатиш тавсия қилинади. Овқат тайёрлаш учун хом тухум талаб этиладиган бўлса, тухумни совунли сувда ювинг.
Сутни қайнатиб ичинг. Номаълум ишлаб чиқарувчиларнинг сут маҳсулотлари, пишлоғини истеъмол қилманг. Бозорда сотиладиган сут ва сут маҳсулотларидан эҳтиёт бўлинг.
Нотаниш умумий овқатланиш шахобчалари, умумий ошхоналардан узоқроқ бўлишга ҳаракат қилинг. Ёз ойларида кўчада тайёрланган таомлардан истеъмол қилманг

Муҳим: қўллашдан олдин йўриқнома билан танишиб чиқинг ёки мутахассис маслаҳатини олинг.

Озиқ-овқатдан аллергия – организмнинг баъзи маҳсулотлар таркибига кирувчи компонентларга иммун реакцияси. Одатда болалар, хусусан эмизикли гўдаклар бу хасталикдан азият чекади. Катталарда овқат аллергияси камроқ учрайди. Аллергиянинг хатарли томони аллергеннинг озроқ миқдори ҳам инсон ҳаётига хавф туғдириши мумкинлигида.

Таснифлаш

МКБ бўйича овқат аллергияси қуйидаги кодлардан бири билан белгиланади:

L 20.8 – бошқа атопик дерматитлар (аллерген сабабли тери яллиғланиши);
L 27.2 – овқат туфайли келиб чиқан дерматит;
L 50 – эшакеми;
T 78.1 – овқатга реакция туфайли пайдо бўладиган патологик реакциялар.

Озиқ-овқат аллергиясида бошқа кишилар учун мутлақо безарар бўлган янги маҳсулотлар кимгадир салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Одатда улар терида кўринса, камроқ ҳолатларда овқат ҳазм қилиш тизимида намоён бўлади. Кучли аллергияда беморда анафилактик шок юз бериши мумкин ва бу ҳаёт учун ниҳоятда хавфли ҳисобланади ва эътиборли томони овқат аллергиясида реакциянинг мазкур тури камроқ учрайди.

Озиқ-овқат аллергиясига иммун ҳужайраларининг аномал реакцияси, озиқ-овқат маҳсулотларига қарши жисмлар ҳосил бўлиши (реагинлар ёки Е классдаги иммуноглобулинлар) ва уларнинг бирикмаси сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун озиқ-овқат аллергияси таснифига:

Реагинлар ҳосил бўлиши натижасидаги реакциялар (эшакеми, ринит, конъюнктивит, астма хуружи, ичаклар бузилиши, анафилактик реакциялар);
Аралаш вариантлар (дерматит, ошқозон-ичак тизими бузилиши);
Ҳужайра патологияси кўринишлари (ичаклар яллиғланиши ёки шамоллаши).

Аллергия пайдо бўлиши сабаблари

Озиқ-овқат аллергияси катталар ва болаларда маҳсулотлар таркибидаги оқсиллар, баъзан оқисилсимон моддалар – гаптенлар таъсирида вужудга келади. Бундай оқсил молекулалари таркибида инсон иммунитет ўзгаришининг генетик даражасидаги ҳимоя реакциясини чақирувчи қисмлар мавжуд. Шунингдек, ошқозон ва ичаклар ҳолати ҳам муҳим аҳамиятга эга: алларгенлар касалланган маҳал иммунокомпонент ҳужайралар ёки аксил жисмларга реакцияси ортиб, таъсирчанлик кучаяди.

Болаларда овқат аллергияси

Аксарият ҳолларда болалардаги овқат аллергиясига онанинг ҳомиладорлик маҳали ёки эмизикли даврида нотўғри овқатланиши сабаб бўлади. Мисол учун, ҳомиладорлик пайтида аёлнинг ҳаддан зиёд тухум истеъмол қилиши маълум муддатдан кейин болада айнан мазкур маҳсулотга нисбатан аллергия пайдо бўлиш эҳтимолини келтириб чиқаради.

Аммо аллергиянинг асл сабаби – иммунитетнинг генетик даражада бузилиши ҳисобланиб, у насл суради ёки фавқулодда пайдо бўлиши мумкин.

Одатда болаларда овқат аллергияси қуйидаги омиллар сабаб юзага келади:

Боланинг кўкрак сути билан боқилмаслиги, уларни турли сигир ёки эчки сути оқсиллари сақлайдиган сунъий аралашмалар билан озиқлантирилиши;
Чала туғилиш;
Ошқозон-ичак тизими касалликлари, ўт йўллари ёки жигар хасталиги.

Сигир сути оқсилига аллергия 2-3% эмизикли болаларда учрайди. 5 ёшга келиб 80% га болаларда бу ҳолат йўқолади, 6 ёшга келиб эса 100 та боланинг 1 тасидагина сигир сутига нисбатан аллергия учраши мумкин.

Бир ёшгача бўлган даврда болаларнинг 17% да бир марта бўлса ҳам аллергия ҳолати кузатилади.

Катталарда аллергия

Катталар ҳам баъзан аллергиядан азият чекади ва у турли сабабларга кўра юзага келиши мумкин. Уларнинг бир қисми ҳам катталар, ҳам болаларда бир хил бўлади:
Иммунитетнинг генетик даражада бузилиши;
Ошқозон-ичак тизими жараёнларидаги яллиғланиш парчаланмаган егуликнинг ичаклар девори орқали сўрилишига олиб келади;
Ошқозоности бези фаолиятининг бузилиши моддалар сўрилиши тезлигини камайтиради шунингдек, ўт чиқариш ёки ичак йўллари дискинезияси;
Нотўғри овқатланиш тартиби ошқозон гастрити ёки бошқа хасталикларга сабаб бўлади (бу одатий аллергия ёки сохта аллергия пайдо бўлишига олиб келади).

Баъзи кишиларда овқат қўшимчаларининг айрим турларига аллергия бўлиши мумкин. Қўшимчалар озиқ-овқат маҳсулотлари ҳиди, ранги ва таъмини яхшилаш ҳамда сақлаш муддатини узайтириш учун қўлланади. Аллергияси бор кишиларда тартразин – маҳсулотга сариқ-тилларанг кўриниш берадиган қўшимча аксарият ҳолларда муаммо туғдиради. Шунингдек “қора рўйхатга” гўшт ва колабаса маҳсулотларига чиройли қизғиш-алвон тус берувчи натрий нитратини ҳам киритиш мумкин. Консервантлар орасида кўпроқ натрий глютамат ва салицилатларни ҳам қайд этиш лозим. Овқат аллергиясидан азият чекадиган кишиларнинг 5-7%, соғлом кишиларнинг 1000 кишидан 1 таси айнан озиқ-овқат қўшимчаларига аллергия кузатилади.

Аллергик реакцияга сабаб бўладиган маҳсулотлар

Эътиборли жиҳати, озиқ-овқат маҳсулотлари орасида фақат туз ва шакаргина аллерген ҳисобланмайди. Қолган ҳар қандай егулик ёки озиқ-овқат маҳсулотининг у ёки бу маънода аллергияга сабаб бўлиш эҳтимоли бор. Айниқса, аллергияга мойиллиги бор кишилар бу ҳолатга алоҳида эътибор қаратишлари керак. Шу ўринда кўпроқ тадқиқ қилинган ва кучли аллергенлар рўйхатига киритилган айрим маҳсулотлар ҳақида мулоҳаза юритсак.

Сигир сути

Кенг тарқалган аллергенлардан бири. Сут таркибида тахминан, 20 турдаги оқсиллар бўлиб, уларнинг ҳар бири қайсидир маънода аллергияга сабаб бўлиши мумкин. Қайнатиш жараёнида уларнинг бир қисми парчаланиб кетади, бироқ қолган қисми юқори ҳароратга бардошли. Шу билан бирга, сутга аллергияси бор кишилар кишилар учун мол гўшти камдан кам ҳолатларда аллергенлар сирасига киртилади.

Товуқ тухуми

Тухум ҳам кенг тарқалган аллергенлар жумласидан. Тиббиёт амалиётида ҳатто бир дона тухумнинг анафилактик шок ёки бошқа жиддий салбий оқибатларга сабаб бўлгани ҳолатлари қайд этилган. Гап шундаки, тухум таркибидаги протеинлар ичак деворлари орқали ўзгармаган ҳолатда қонга сўрилиш хусусиятига эга.

Тухум оқи ва сариғи турлича антиген хусусиятга эга бўлиб, баъзи кишилар тухум оқини бемалол истеъмол қилиши баробарида, унинг сариғини кўтара олмайди ёки аксинча. Тухум қайнатилган ёки қовурилганда тухум оқининг антиген хусусияти камаяди.

Товуқ тухумига аллергияси бор беморлар ўрдак ёки ғоз тухумини истеъмол қилишлари вазиятни ўзгартирмайди, чунки аллерген хусусият ҳар иккала кейинги парранда тухумида мавжуд. Тухумга аллергияси бор кишиларнинг аксариятида товуқ катаги ёки парранда фермаси ҳидига аллергия ҳолати кузатилади.

Ёш ўтиши билан, тахминан 10% болаларда тухумга аллергия йўқолади.

Балиқ

Балиқ кучли антиген ва гистамилиберловчи хусусиятга эга. Мазкур маҳсулотга аллергияси бор кишиларда нафақат балиқни истеъмол қилиш, балки уни тайёрлаш маҳали балиқ ҳиди ҳам ҳаёт учун хавф туғдириши мумкин экан. Одатда, балиққа аллергияси бор кишилар организми ҳар қандай турдаги балиқ ва балиқ маҳсулотларини ниҳоятда салбий қабул қилади. Баъзан аллергия бир ёки бир неча тур балиқларга тааллуқли бўлиши ва аллергенлар сирасига кирмаган балиқни инсон бехавотир истеъмол қилиши ҳам умкин.

Қисқичбақасимонлар (қисқичбақа, краблар, креветка, омар)

Қисқичбақасимонлар учун аралаш антигенлик характерли бўлиб: инсонда бир турдаги қисқичбақасимонга аллергия кузатилса, таомномасидан ҳар қандай турдаги қисқичбақасимонлардан тайёрланадиган маҳсулотни чиқариб ташлаши лозим. Бу рўйхатга чучук сувда яшовчи майда дафния қисқичбақаси ҳам киради. Улар одатда аквариумда боқиладиган балиқлар учун махсус қуруқ озуқага қўшилади. Дафниянинг нафасни қисиб қўйишгача бўлган реакциясини унутмаслик керак.

Афсуски, денгиз маҳсулотлари ва балиққа нисбатан аллергия бир умрга қолади ва улар билан қисқагина тўқнашув ҳам анафилактик реакцияларга сабаб бўлиш эҳтимоли кучли.

Буғдой ва соя

Мазкур маҳсулотлар ҳам кўп учрайдиган аллергенлар сирасига киради.

Гўшт

Гўшт таркибида кўп миқдорда оқсил бўлиб, мазкур маҳсулот камдан кам ҳоларда аллергияга сабаб бўлади. Шу билан бирга баъзи гўшт маҳсулотлари, масалан, парранда гўшти бошқаларига нисбатан кўпроқ антиген хусусиятга эга. Кимдадир мол гўштига аллергия бўлиши баробарида, қўй, чўчқа ёки товуқ гўштини хавотирсиз истеъмол қилиши мумкин.

Зироат маҳсулотлари

Зироат маҳсулотлари (буғдой, жавдар, жўхори, гуруч, арпа ва бошқ.) енгил аллергияга сабаб бўлиши мумкин. Камдан кам ҳолларда уларни истеъмол қилиш жиддий асоратларга сабаб бўлади. 5-6 ёшга келиб болаларнинг тенг ярмида бундай реакциялар ўз-ўзидан йўқолади.

Сабзавот, мева ва реза мевалар

Мазкур озиқ-овқат маҳсулотлари орасида аллергияга сабаб бўладиганлари бисёр. Кучли аллергияга айниқса, цитрус мевалар (апельсин, грейпфрут, лимон), қулупнай ва ертут сабаб бўлади. Аллергияси бир маҳсулотга бўлган кишиларда айнан шу оилага тегишли барча меваларга бирдек реакция кузатилади.

Шу билан бирга, аралаш реакциялар ҳам мавжуд. Мисол учун, қайинсимонларнинг гул чанги (поллиноз)га аллергияси бўлган кишилар аксарият ҳолларда мутлақо бошқа оилага тааллуқли олма ва сабзи истеъмол қила олмаслиги мумкин. Мева ва сабзавотларнинг антиген хусусиятини пишириш, қовуриш ёки димлаш бир қадар камайтиради.

Ёнғоқлар

Кўпчилик ёнғоққа таъсирчан бўлиб, мазкур маҳсулотга реакция одатда анчагина кучли кўриниш беради. Ёнғоқнинг бир турига реакцияси бўлганлар, бошқаларини бемалол истеъмол қилиши мумкин, аммо баъзан бир ёнғоққа аллергияси бўлган киши умуман барча ёнғоқ турларидан азият чекиши эҳтимолдан холи эмас. Ёнғоққа аллергияси бўлганларнинг аксарияти дарахтининг чангига ҳам таъсирчан бўлади. Ерёнғоқ кучли аллерген бўлиб, кўп ҳолларда анафилактик реакцияга сабаб бўлади. Атиги 20% болада ёш ўтиши билан мазкур маҳсулотга аллергия йўқолиши мумкин.

Шоколад

Шоколадни кучли аллергия чақирувчи деб ҳисоблашсада, бу маҳсулот кучсиз антиген хусусиятга эга. У кучсиз реакция чақиради ва бу хусусият какаога ҳам таллуқли.

Аллергия аломатлари

Озиқ-овқат аллергияси боланинг ёши ва иммунтети ҳолатига боғиқ. Қуйида аллергиянинг асосий аломатлари ва унинг кўринишлари келтирилади:

Терида тошма, қичиш, шиш ёки ачишиш;
Оғиз бўшлиғида шиллиқ парданинг шишиши;
Аллергик ринит (бурун битиши, акса ва бурундан сув келиши);
Йўтал (баъзан балғамли);
Нафас қисиши (томоқ шишиши оқибатида);
Кўзларнинг ёшланиши ва қизариши;
Кўнгил айниши ва қайт қилиш, қон аралаш ва шиллиқ ич кетиши;
Қорин соҳасида оғриқ.

Аллергия маҳали одатда, тошма – эшакеми кўринишида бўлиб, унча кўп бўлмаган қаттиқ ўзакли қизил тусли тошма, шиш ва қичишиш билан кечади.

Эмизикли болаларда овқат аллергияси атопик дерматит сабаб қатор қўшимча аломатларга эга:

Тери қуришқоқлиги;
Бола ахлат чиқариш тешиги соҳасида эмизгандан кейин кучаядиган қизариш.

Махсус овқатланиш тартибига амал қилинганида одатда, аллергия реакциялари изсиз йўқолади.

Аллергияни даволаш

Аллергия давоси аввало, тўғри овқатланиш тартибига амал қилишда. Бемор бутунлай аллерген чақирувчи озиқ-овқат маҳсулотларидан воз кечиши лозим. Парҳез орқали секин-аста, аммо ишончли равишда аллергияни енгиш мумкин. Бироқ махсус овақтланиш тартибига ҳолатингиз яхшиланганидан кейин ҳам маълум муддат амал қилишингиз фойдалан холи эмас. Боласини эмизадиган аёллар айниқса мазкур тартибга тўлиқ риоя этишлари шарт.

Умуман олганда, овқат аллергиясида икки турдаги парҳезга амал қилинади:

Носпецифик парҳез (аллергияга сабаб барча озиқ-овқат маҳсулотларидан воз кечиш). Мазкур парҳезга аллергияга нима сабаб бўлгани ҳали аниқланмаган, дастлабки аломатларданоқ амал қилиш талаб этилади;
Тўлиқ парҳез (реакцияга сабаб ўладиган барча маҳсулотлардан, ҳатто жуда кам миқдордагисидан ҳам воз кечиш).

Парҳез аллергия профилактикасининг ягона йўли бўлиб, бунга катталар ҳам, болалар ҳам амал қилиши зарур. Бемор ёшига кўра касаллик билан кураш бир ҳафтадан тўрт ҳафтагача давом этади.

Болада сигир сутига аллергия кузатилса, унга эчки сутини бериш ҳам тақиқланади. Қўшимча озуқа сифатида оқсил ва аминокислоталари юқори гидролизланган тайёр аралашмалардан фойдаланиш керак. Сут маҳсулотларига аллергияси бўлган 90% болаларда мазкур аралашмалар патологик реакцияларга сабаб бўлмайди.

Аллергия сезилар-сезилмас даражада, енгил шаклда юз кўрсатганида ҳам, мутахассис шифокорга мурожаат қилиш тавсия этилади. Аллергия аломатларида қуйидаги дори воситалари қабул қилиш му мумкин:

Сорбентлар, масалан, Фильтрум (аллергенларни организмдан чиқаришни рағбатлантиради);
2-авлод антигистамин препаратлар (шиш ва яллиғланишларни камайтиради);
Анафилакция рўй берганида тез тибий ёрдам бригадаси беморга эпенифрин, преднизолон юбориб, уни касалхонага ётқизади.

Касаллик қайталанмаслиги учун аллерголог мутахасси кўригидан ўтиш, хавфли маҳсулотларни аниқлаш ва уларни истеъмолдан чиқариш талаб этилади. Дори препаратларини доимий равишда ичиш тавсия этилмайди.

Бехосдан аллерген маҳсулот истеъмолидан кейин Фильтрум қабул қилиш мумкин. Бунинг учун 2-3 дона таблетка майдаланиб, кўп миқдорда сув билан ичилади. Бу препаратнинг шимиб олиш хусусиятини кучайтиради ва аллергия аломатларининг юзага чиқиш хавфини камайтиради. Мабодо касалик аломатлари пайдо бўлган бўлса, Фильтрумни 3-5 кун давомида қайбл қилиш тавсия этилади. Миқдори бемор ёшига боғлиқ ва буни шифокор белгилайди.

Муҳим: қўллашдан олдин йўриқнома билан танишиб чиқинг ёки мутахассис маслаҳатини олинг.

Сифилис ёхуд захм касаллиги — жинсий йўл билан юқадиган, даволанмаган тақдирда жуда жиддий асоратларни келтириб чиқариши, аммо тўғри ёндашув билан осон даволаниши мумкин бўлган касаллик саналади. Қўзғатувчиси — Трепонема паллидум бактерияси.

Захм касаллиги

Сифилис — жинсий йўл билан юқадиган касаллик бўлиб, даволанмаса, саломатликка жиддий зарар йетказиши мумкин. Касаллик босқичларга бўлинади (бирламчи, иккиламчи, яширин ва учламчи). Касалликнинг ҳар бир босқичида ўзига хос турли хил аломатлар кузатилади.

Сифилис қандай юқади

Касаллик вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа пайтида сифилитик яра билан тўғридан-тўғри контакт содир бўлганда юқиши мумкин. Бунда жинсий олат ёки унинг атрофида, қин, анус, тўғри ичак ёки лаб ва оғиз бўшлиғида яралар аниқланади. Касаллик инфекцияланган онадан ҳомилага ўтиши ҳам мумкин.

Аломатлари

Юқорида айтилганидек, сифилис бир неча босқичга бўлинади ва унинг хар бири учун ўзига хос белгилар мавжуд:

Бирламчи сифилисбилан оғриган беморда одатда инфекциянинг дастлабки жойида оғриқ ёки яра кузатилади. Яралар одатда жинсий аъзолар ёки унинг атрофида, анус ёки тўғри ичакда, оғиз ёки унинг атрофида пайдо бўлади. Қоида тариқасида бундай яралар қаттиқ, юмалоқ ва оғриқсиздир;
Иккиламчи захмдатерида тошмалар, лимфа тугунларининг катталашиши ва иситма қайд қилинади. Бирламчи ва иккиламчи босқичда касаллик белгилари аҳамияциз бўлиши ва бемор томонидан сезилмаслиги мумкин.
Яширин босқичдаҳеч қандай аломатлар кузатилмайди.
Учламчи сифилис саломатликка жиддий шикаст йетказиши мумкинлиги билан хавф туғдиради. Шифокор одатда учинчи даражадаги сифилисни бир нечта тестлар ёрдамида ташхислаши мумкин. Бу босқичда касаллик юрак, мия ва тананинг бошқа органлари фаолиятига салбий таъсир қилади.

Инфекция хавфини камайтириш

ЖЙЙКларнинг олдини олишни ягона усули — вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа билан шуғулланмасликдир. Агар киши фаол жинсий ҳаёт олиб борса, унда захм юқтириш еҳтимолини камайтириш учун:

Синовдан ўтган ва сифилис учун тест натижалари салбий натижа кўрсатган ҳамроҳ билан узоқ муддатли ўзаро моногам муносабатларни сақлаш;
Ҳар сафар жинсий алоқада латекс презервативлардан фойдаланиш. Презервативлар яра билан контакт содир бўлишига тўсқинлик қилиб, касаллик юқишини олдини олади. Баъзида яралар презерватив билан қопланмаган жойларда пайдо бўлади. Ушбу яралар билан контакт бўлишида касаллик юқиши еҳтимоли камаймайди.

Ҳимояланмаган вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа натижасида ҳар қандай киши захм билан касалланиши мумкин. Шифокор билан очиқ гаплашиб, сифилис ва бошқа юқумли касалликлар учун синовдан ўтиш керак-керакмаслигини муҳокама қилиш зарур.

Биринчи ҳомиладорлик пайтида барча ҳомиладор аёллар сифилис учун текширувдан ўтишлари керак;
Еркакларда бир жинсли муносабатларда, ОИВ мавжудлигида ёки жинсий ҳамроҳда сифилисга синовлар ижобий натижа кўрсатган ҳолларда мунтазам равишда текширувлардан ўтиб туриш зарур.

Ҳомиладорликда сифилис

Захм билан касалланган ҳомиладор оналар инфекцияни туғилмаган болаларига юқтиришлари мумкин. Сифилис мавжудлиги паст вазнли чақалоқ туғилишига олиб келади. Бундан ташқари, бундай ҳолатда бола муддатидан олдин ёки ўлик туғилиши еҳтимоли юқори бўлади. Бўлажак фарзандни ҳимоя қилиш учун ҳомиладорлик пайтида камида бир марта сифилисга текширувдан ўтиш керак. Синов ижобий натижа кўрсаца, дарҳол даволанишни бошлаш мақсадга мувофиқ.

Касалланган бола захм белгилари ва аломатларисиз туғилиши ҳам мумкин. Аммо, агар даволаниш дарҳол бошланмаса, кейинги бир неча ҳафта ичида болада жиддий муаммолар юзага келиши хавфи мавжуд, хусусан карлик, катаракта, тутқаноқлар ва потенциал ўлим.

Захм белгилари

Катталардаги сифилис белгилари касаллик босқичга қараб фарқ қилади:

Бирламчи босқич

Касалликнинг дастлабки босқичида бемор бир ёки бир нечта яраларни аниқлаши мумкин. Яра — сифилис бактерияси организмга кирган жой саналади. Яралар одатда (аммо ҳар доим ҳам емас) қаттиқ, юмалоқ ва оғриқсиз бўлади. Оғриқ сезилмаслиги туфайли яраларга кўпинча еътибор берилмайди. Яра 3-6 ҳафтагача сақланиб туради ва даволаниш-даволанмасликдан қатъий назар ўз-ўзидан йўқолиб кетади.

Аммо шундан кейин ҳам беморнинг даволаниши зарур саналади. Бу инфекцияни иккиламчи босиқчга ўтишини олдини олади.

Иккиламчи босқич

Иккиламчи босқичда беморда тошма ва / ёки шиллиқ қаватни шикастланиши кузатилиши мумкин. Шиллиқ қаватнинг шикастланиши — бу оғиз, қин ёки анус атрофидаги яралардир. Ушбу босқич одатда тананинг бир ёки бир нечта қисмида тошма пайдо бўлиши билан бошланади. Тошма бирламчи яра йўқолгач бир ҳафтагача бўлган муддат ичида юзага келади. У қўл-оёқлардаги қизғиш-жигарранг тусли доғлар кўринишида бўлади (қуйидаги тасвирга қаранг).

Қоида тариқасида тошма қичишиш туғдирмайди ва баъзида шу қадар заиф ифодаланадики, бемор уни сезмай қолиши ҳам мумкин. Бошқа аломатлар орасида иситма, лимфа тугунларининг катталашиши, томоқ оғриғи, ўчоқли соч тўкилиши, бош оғриғи, вазн йўқотиш, мушак оғриғи ва чарчоқ кузатилиши мумкин. Ушбу босқичда ҳам касаллик аломатлари даволаниш мавжудлигидан қатъий назар ўз-ўзидан ўтиб кетади ва касалликнинг яширин ёки учламчи босқичи бошланади.

Яширин босқич

Сифилиснинг яширин босқичи — бу касалликнинг кўринадиган белгилари ёки аломатлари бўлмаган даври. Агар бемор даволанмаса, у узоқ йиллар давомида касалликлардан ҳеч қандай аломатларсиз азият чекишни давом еттириши мумкин.

Учламчи босқич

Аксарият одамларда даволанмаган сифилис учинчи босқичга ўтмайди. Аммо бу содир бўлганда, у инсоннинг кўплаб орган тизимларига таъсир қилиши мумкин. Хусусан юрак ва қон томирлари, шунингдек мия ва асаб тизими хавф остида бўлади. Учламчи сифилис жуда хавфли ва инфекциядан 10-30 йил ўтгач бошланиши мумкин. Бу босқичида касаллик ички органларга таъсир қилади ва ҳатто беморнинг ўлимига олиб келишга қодир.

Нейросифилис ва кўз сифилиси

Касаллик ўз вақтида даволанмаса, инфекция асаб тизими, жумладан мияга (нейросифилис) ёки кўзга тарқалиши мумкин. Бу ҳолат юқорида тавсифланган ҳар қандай босқичда содир бўлиши мумкин.

Нейросифилис белгилари қуйидагилардан иборат:

Кучли бош оғриғи;
Мушаклар ҳаракатларини мувофиқлаштириш қийинлиги;
Фалажлик (тананинг муайян қисмларини ҳаракатга келтира олмаслик);
Увишишлар;
Деменция (психик бузилиш).

Кўз сифилисининг белгилари кўришнинг бузилиши ва ҳатто кўрликни ўз ичига олади.

Ташхислаш

Кўпгина ҳолларда захм касаллигини қон таҳлили натижасида аниқлаш мумкин. Баъзи шифокорлар сифилитик ярадан олинган суюқлик намунасини текшириш орқали ташхис қўйишади.

Даволаш

Захм касаллигини даволовчи шифокор томонидан тўғри танланган антибиотиклар билан даволаш мумкин. Аммо даволаниш инфекция йетказиб бўлган зарарни тузата олмайди. Касаллик билан такроран хасталаниш мумкин, яъни шифо топгач беморда иммунитет шаклланмайди.

Касалликни ерта муддатларида даволаш самаралироқ бўлади. Инфекцияни тўлиқ бартараф қилиш учун 2-3 ой вақт талаб қилинади. Енг кенг қўлланиладиган дори воситалари қаторига тетрасиклин, еритромицин, азитромицин киради. Шунингдек, иммун тизими фаолиятини яхшилаш ва уни инфекцияга қарши курашишини рағбатлантириш чораларини қўллаш тавсия етилади.

Что такое дизентерия? Причины возникновения, диагностику и методы лечения разберем в статье доктора Александрова Павла Андреевича, инфекциониста со стажем в 14 лет.

Над статьей доктора Александрова Павла Андреевича работали литературный редактор Маргарита Тихонова , научный редактор Сергей Федосов

Определение болезни. Причины заболевания

Шигеллёзы, или дизентерия — это группа острых/хронических заболеваний, вызываемых бактериями рода Шигелла, которые поражают желудочно-кишечный тракт (преимущественно дистальный отдел толстой кишки). Манифестные формы (клиническая картина) дизентерии: синдром общей инфекционной интоксикации, синдром поражения желудочно-кишечного тракта (дистальный колит), синдром обезвоживания. При отсутствии адекватного лечения приводит к серьёзным осложнениям и хронизации.

Возбудитель дизентерии

семейство — кишечные бактерии (Enterobacteriaceae)

род — Шигелла (Shigella)

виды — 4 основных:

Dysenteriae (серовары — шигелла Григорьева-Шига, Штутцера-Шмитца, Ларджа-Сакса);
Flexneri (Флекснера);
Boydii (Боудии);
Sonnei (Зонне).

Являются факультативно-анаэробными (способны существовать как при наличии, так и при отсутствии кислорода), граммотрицательными, неподвижными палочками. Хорошо растут на обычных питательных средах.

Имеют О-антиген (серологическая специфичность) и К-антиген (оболочечная структура). Клеточная стенка частично состоит из эндотоксина (липополисахарида), высвобождающегося при гибели микроорганизма. Бактерии вида Shigella Dysenteriae серовара Григорьева-Шига продуцируют высокоактивный цитотоксин, который нарушает синтез белка рибосомами клеток кишечного эпителия. Цитотоксин в совокупности с энтеротоксином (усиливающим секрецию жидкости и солей в просвет кишки) и нейротоксином (оказывающим нейротоксическое действие на сплетения Ауэрбаха) образует экзотоксином — токсин, выделяемый в процессе жизнедеятельности шигелл (Цитотоксин + энтеротоксин + нейротоксин = экзотоксин). Также у данной группы микроорганизмов происходит выделение гемолизинов — веществ, разрушающих эндотелий капилляров и вызывающий ишемию в тканях кишечника).

Факторы патогенности шигелл (механизм приспособления бактерий):

адгезия (прикрепление к слизистой оболочке кишечника);
инвазия (проникновение в эпителиальные клетки слизистой оболочки толстого кишечника);
токсинообразование;
внутриклеточное размножение.

Тинкториальные свойства (особенности микроорганизмов при окрашивании): быстро изменяют чувствительность к антибактериальным препаратам. Характерна высокая выживаемость во внешней среде (в воде, почве и пище при комнатной температуре сохраняются до 14 дней, в канализационных стоках — до 30 дней, при благоприятных условиях могут быть жизнеспособны до 4 месяцев). Способны к размножению в пищевых продуктах. При воздействии УФО (ультрафиолетового облучения) погибают за 10 минут, в 1% феноле — за 30 минут, при кипячении — мгновенно.

Интересная особенность: чем выше ферментативная активность возбудителя дизентерии, тем ниже вирулентность (минимальная доза возбудителя, способная заразить человека) и наоборот. [3] [6]

Эпидемиология

Антропоноз (повсеместное распространение).

Источник инфекции — человек (больной, носитель и лица с субклинической формой заболевания).

Минимальная инфицирующая доза для бактерии Григорьева-Шига — 10 микробных тел в 1 грамме вещества, для Флекснера — 10 2 бактерий, для Зонне — от 10 7 .

Длительное время в РФ превалировали случаи заражения, вызванные шигеллой Флекснера 2а, однако в настоящее время ввиду широкого развития туризма длительного преобладания какой-либо формы нет.

Механизм передачи — фекально-оральный (пищевой, водный, контактно-бытовой), из них преимущественно:

Григорьева-Шига (контактно-бытовой путь);
Зонне (с молоком и молочными продуктами);
Флекснера (водный путь);
Дизентериа (пищевой путь).

Наибольшую опасность представляют работники питания и водоснабжения. Больные заразны с начала болезни (конца инкубационного периода) и до трёх недель болезни.

Иммунитет непродолжителен и моноспецифичен (вырабатывается только к одному серотипу, который вызвал заболевание). [1] [4] [5]

При обнаружении схожих симптомов проконсультируйтесь у врача. Не занимайтесь самолечением - это опасно для вашего здоровья!

Симптомы дизентерии

Инкубационный период — от 1 до 7 дней.

Начало заболевания острое (развитие основных синдромов наблюдается в первые сутки заболевания), характерна лихорадка постоянного типа.

Читайте также: