Туберкулез касаллиги хакида маълумот

Обновлено: 26.04.2024

Buqoq (Zob) qalqonsimon bezning kattalashishidir. Bu kasallik ko’pincha yod yetishmasligi kuzatiladigan mamlakatlarda keng tarqalgan, biroq, yod preparatlaridan ortiqcha foydalanish fonida yodning oshib ketishi natijasida ham rivojlanishi mumkin. Ayollarda ushbu kasallik erkaklarga qaraganda 5 marta ko’proq uchraydi. Paydo bo’lgan tugunlar qalqonsimon bez to’qimalarida shakllanadigan juda ko’p fibroz chandiqlardan iborat.

Qalqonsimon bez inson tanasida modda almashinuvini nazorat qilish markazi hisoblanadi. Uni ko’pincha sog’liq qo’riqchisi deb atashadi, chunki u biron qanday muammo yuz berishi bilan o’zini ham shunday tutadi: bezovtalanish, kayfiyatning yo’qligi, charchoq va uyquchanlik. Qalqonsimon bez bilan bog’liq muammolar ayollarda ko’proq uchrashi mumkin bo’lsada, erkaklarda ham bunday xastalik tez-tez qayd qilinadi.

Qalqonsimon bez bizning tanamizning eng muhim organlaridan biridir. Kichik hajmi va vazniga qaramasdan (taxminan 20 gramm), bu haqiqatan ham hayotiy energiya ishlab chiqaruvchi hisoblanadi. Qalqonsimon bez tiroksin, triyodotironin ishlab chiqaradi, bularsiz tanada energiyani ishlab chiqaraish amalga oshmaydi. Bu energiya insonning barcha tizimlari va organlarning ishiga qaratilgan.

Buqoq kasalligida qalqonsimon bezning kattalashuvi

Qalqonsimon bez shuningdek, yurak faoliyatini, miya faoliyatini, yurak mushaklarning tonusini ham boshqaradi. Yosh o’tishi bilan ayollarda gormonal o’zgarishlar yuz beradi — klimaks davridan oldin va keyin. Shuning uchun bunday davrda qalqonsimon bez juda sezuvchan bo’lib, immun tizimining zaiflashuvi, yuqumli kasalliklar, yod yetishmasligi yoki ortiqchaligi, stresslarga tezda javob qaytaradi. Sog’lom hujayralarga qarshi kurashadigan antitanalarning patologik faollashuvi natijasida yosh o’tgani sayin ayollar autoimmun kasalliklarga ko’proq moyil bo’lib qolishadi. Ushbu antitanalar qalqonsimon bez faoliyatini ham sustlashtiradi. Natijada zaiflik, xotiraning pasayishi, shishlar, tana vaznining ortishi, terining quruqlashishi, sochlarning mo’rtligi, mushak og’riqlari va spazmlar, ich qotishlari kuzatiladi.

Etiologiya

UShbu kasallikning dunyo bo’ylab eng keng tarqalgan shakli endemik buqoq hisoblanadi. Bunga yod tanqisligi sabab bo’ladi. Yodlangan tuz ishlatiladigan mamlakatlarda odatda Xasimoto buqoqi shakllanadi, uning muqobil nomi autoimmun tireoidit.

Boshqa sabablarni ikkita shartli guruhga bo’lish mumkin:

1. Gipotireoz:

Endokrin bezi gormonlarini qayta ishlashining genetik kasalliklari (masalan, kretinizm);
Strumogenik mahsulotlarni iste’mol qilish;
Dori vositasidan foydalanilgandan keyingi nojo’ya ta’sirlar.

Gipotireozning alomatlari — soch to’kilishi, terining quruq va oqimtir bo’lishi, tirnoqlarning mo’rtligi, qoshlarning ingichkalashi, ishtahani buzilishi, vazn ortishi. Qalqonsimon bez kasalliklarida nutq sekinlashadi, xotira yomonlashadi, deyarli doimiy uyquchanlik mavjud, hayz sikli buziladi. Bunday holatda, ushbu barcha belgilar mavjud bo’lishi kuzatilmasligi mumkin, 2-3 ta belgilar mavjud, biroq ular yanada aniqroq seziladi.

2. Gipertireoz:

Greyvs kasalligi deb ataladigan diffuz (tarqoq) tipdagi toksik bo’qoq;
Tireoidit (faol yallig’lanish jarayonlari);
Qalqonsimon bez onkologiyasi.

Gipertireoz — qalqonsimon bez ishlab chiqaradigan gormonlarning ko’payib ketishidir. Ushbu kasallikda uyqusizlik, umumiy zaiflik, bezovtalik, yurak urishining tezlashishi, ortiqcha terlash kuzatiladi. Ushbu kasallik bilan xastalangan bemor ishtahasi yaxshi bo’lishi mumkin, ammo vazn yo’qota boshlaydi. Bundan tashqari yuqori qon bosimi, ko’zlarning bo’rtib chiqishi, qo’llarda qaltirash (titroq) ham kuzatiladi.

Qalqonsimon bez kasalliklarini tasniflash

Qalqonsimon bez kasalligini turli sabablarga ko’ra tasniflash mumkin, ularning birinchisi etiopatogenetik xususiyatga ega. U kasallikning shakllanish omillari va mexanizmlari aniqlaydi. Shu asosda endemik (faqat ma’lum bir hudud uchun xos) va sporadik buqoq farqlanadi. Birinchisi geografik mintaqalarda endemik buqoqqa, ikkinchisiga esa boshqa barcha mamlakatlardagi buqoqqa sabab bo’ladi.

Morfologiyasiga ko’ra diffuz, tugunli va aralash (diffuz-tugunli) buqoq farqlanadi. Joylashishi bo’yicha:

Standart joylashgan;
Ko’krak qafasining qisman orqasida;
Halqasimon;
Distopiriv.

Bundan tashqari, kasallik bezning kattalashishi darajasiga qarab ham farqlanadi. JSST (Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti) tasnifiga ko’ra, uni uch turga ajratish mumkin:

Nolli daraja;
Birinchi daraja;
Ikkinchi daraja.

Birinchi bosqichda bez kattalashmagan, ikkinchi bosqichda u kattalashgan, biroq faqat paypaslab ko’rilganda seziladi, uchinchi bosqichda — u shu darajada kattalashganki, hatto qurollanmagan ko’z bilan ko’rinadigan holatda bo’ladi.

Kattalashtirish darajasi bo’yicha batafsil tasnifni O.V. Nikolaev keltirgan, uning ta’rifiga ko’ra, kerakli davolashsiz kasallik quyidagi bosqichlardan o’tadi:

Birinchi darajali — qalqonsimon bez sezilmaydi;
Ikkinchi — qalqonsimon bez ko’rinadi;
Uchinchisi — bo’ynining sezilarli qalinlashuvi;
To’rtinchisi — bo’yin shaklining o’zgarishi;
Beshinchisi — jiddiy kattalashgan buqoq.

Buqoq belgilari va alomatlari

Dastlabki bosqichlarda bemorlarda kasallikning hatto eng kichik belgilari ham sezilmaydi. Kasallikning shakllanib borishi sayin bo’yin old qismining bo’rtib chiqishi sezila boshlaydi. Kattalashgan endokrin bez atrofidagi traxeyani, asab oxirlari va qon tomirlarni eza boshlaydi. Diffuziv buqoq qalqonsimon bezning bir xil kattalashgani bilan tashxislanadi. Agar tugunli shakli haqida gapiradigan bo’lsak, ko’pincha bo’yinning bir tomonida kattalashgani seziladi. Ya’ni u nafaqat bir xilda, balki notekis kattalashishi ham mumkin.

Yaqinda joylashgan a’zolarga ta’siri quyidagi belgilar orqali namoyon bo’lishi mumkin:

Nafas qisilishi;
Ovozning birdaniga o’zgarishi va xirillab qolishi;
Bo’g’ilishlar, ayniqsa kechasi kuzatiladi;
Holdan toydiradigan yo’tal;
Yutunishdagi qiyinchiliklar; , og’irlik.

Gipotireoz bilan birga kechadigan o’simtalar mavjud bo’lganda, pnevmoniya, bronxit yoki O’RVI ning atipik shakli yuzaga kelishi mumkin. Bundan tashqari, ko’pincha ayollarda gipotoniya (past qon bosimi) kuzatiliadi, yurak sohasidagi yengil qisilish va umuman yoqimsiz hislar seziladi. Kasallik rivojlanib borishi bilan nafas qisilishi, har qanday taomga ishtahaning yo’qolishi, oshqozonning damlanishi, ko’ngil aynishi va uyquchanlik kabi alomatlar qo’shiladi. Yakuniy bosqichlarida xotiraning yomonlashuvi va oshqozon-ichak trakti bilan bog’liq barcha muammolarga qaramay, vazn ortishi rivojlanadi.

Erkaklarda qonda yod darajasi past bo’lganida jinsiy qiziqishning pasayishi, jinsiy funktsiyalarning beqarorligi kuzatiladi. Ayollarda esa bunday o’zgarishlar natijasida hayz siklining buzilishi shakllanadi, bu esa o’z navbatida bepushtlik va homila tushishining katalizatori hisoblanadi.

Bazedov kasalligi yoki giperplaziya kabi shakllarida quyidagi belgilar mavjud:

Tana haroratining uzoq vaqt davomida yengil ko’tarilganligi;
Tana vaznining kamayishi;
Ko’zlarning bo’rtib qolishi (chaqchaygan ko’zlar);
Darhol och qolish;
Holdan toydiruvchi uyqusizlik;
Vaqti-vaqti bilan bezovtalik;
Qo’llarda progressiv qaltirash.

Buqoq (zob) rivojlanishi sabablari

Buqoq shakllanishiga bevosita ta’sir qiluvchi omillar batafsil ko’rib chiqilishi kerak. Chunki endokrin bezining zararlanishi, ularning sabablari kabi, turlicha bo’lishi mumkin.

Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, endemik toksik buqoq rivojlanishining asosiy sababi tanadagi yod tanqisligidir. Uning yetishmasligi ma’lum hududlarda (aholi turar joylarida) uning kerakli birikmalari yo’qligi bilan izohlanadi. Bu bezning sekretor faoliyat darajasini pasayishiga olib keladi.

Bundan tashqari, qalqonsimon bezning ishiga salbiy ta’sir ko’rsatish atrof-muhit ekologiyasining yomonligi bilan ham bog’liq. Tashqi zaharli birikmalar inson tanasiga tushgach, endokrin tizimi faoliyatini sekinlashtiradi.

Endemik buqoq shuningdek, tarkibida yod bo’lgan mahsulotlarni nisbatan kamroq iste’mol qilinishi bilan shakllanishi mumkin. Gap baliq, mevalar va sut haqida bormoqda.

Bazedov kasalligi yoki diffuz tabiatli toksik buqoq bo’lgan holda esa bez o’ziga xos antitanalar ta’siri ostida bo’ladi. Ular inson organizmi tomonidan ishlab chiqariladi va o’zlarining to’qimalariga qarshi immunitetning ajralmas qismi hisoblanadi. Hozirgi holatda gap qalqonsimon bez tuzilishi haqida bormoqda.

Tugunli shakldagi buqoq rivojlanishining eng muhim omillarini e’tiborga oladigan bo’lsak, unda quyidagilarni ajratib ko’rsatish kerak:

Endokrin bezining adenomasi;
Onkologik kelib chiqishli o’simtalar.

Bunday shikastlanishlar natijasida hujayra bo’linish jarayonida progressiv buzilishlar va ularning farqlanishi yuz beradi. Bu radioaktiv ta’sir, xavfli toksik moddalar va genetik tabiatga ega bo’lishi mumkin.

Qalqonsimon bez anatomiyasi

Bolalardagi buqoq (zob) kasalligi

Bolalarda buqoq kasalligi haqida alohida to’xtalib o’tish kerak, chunki bu eng ko’p tarqalgan yod tanqisligi xastaligidir. Ko’pchilik hollarda bolalarda kasallikning diffuz (tarqoq) shakli rivojlanadi.

JSSTning tadqiqotlariga ko’ra, o’tgan 10 yil mobaynida bolalarda buqoq shakllanishi 6% ga o’sdi va umumiy bolalar endokrin kasalliklarining chorak qismiga teng bo’ldi. Bunday yuqori ko’rsatkichlar noto’g’ri ovqatlanish, shuningdek, salbiy ekologik sharoit bilan bog’liq. 30% holatlarda buqoq 14 yoshdan keyin tashxislanadi.

Bolalarda kasallikning belgilari yaqqol namoyon bo’ladi. Bundan tashqari, faqatgina bolalarda ushbu kasallik o’ziga xos endemik kretinizmning shakllanishi kabi asorat qoldirishi mumkin. Ushbu shakl nafaqat intellektual, balki jismoniy rivojlanishdan ortda qolish hamda markaziy asab tizimining buzilishi bilan kechadi.

Buqoq kasalligini tashxislash

Buqoqni tashxislash uchun laborator qon va siydik tahlillari qo’llaniladi. Kasallikning har qanday klinik belgisi bo’lgan odamning qoni TTG, T3, T4 va tireoglobulin kabi gormonlar nisbati uchun tekshiriladi. Tashxis, kasallikning turiga duch kelganlarda odatda tireoid gormonlar muvozanatining buzilishi va tireoglobulinning ko’payishi bilan bog’liq. Shu bilan birga, siydik orqali yodning ajralishi qisqargan bo’ladi.

Buqoqni tashxislashning instrumental usuli ultratovush tekshiruv (UTT, UZI) hisoblanadi. Uning yordamida, kasallikning shakli, masalan, diffuz yoki tugunli buqoqni farqlash mumkin. Radioizotop skanerlash yordamida endokrin bezining funktsional holati baholanadi.

Endemik buqoqning tugunli shaklida qo’shimcha tekshiruv usuli sifatida mutaxassislar bez biopsiyasiga murojaat qiladilar. Bu kasallikning xususiyatini aniqlashga imkon beradi. U yaxshi yoki yomon sifatli bo’lishi mumkin.

Agar palpatsiya natijasida qalqonsimon bez buqog’i gumon qilinsa, aniq tashxis qo’yish uchun va kasallikning etiologiyasi va rivojlanish bosqichini aniqlab olish uchun quyidagi majburiy tekshiruvlarni o’tkazish kerak:

Gormonlar nisbati va darajasini aniqlash uchuun qon tahlilini o’tkazish (tahlilni davolash boshlanishidan boshlab ikki-uch oy ichida qayta topshirish tavsiya etiladi);
Elektrokardiogramma (EKG);
Pay reflekslarni vaqtga sinab ko’rish;
Tiroid bezi UT tekshiruvi.

Organizmdagi yod darajasini mustaqil aniqlash uchun testlar

Yodning tanadagi nisbatlarini aniqlash uchun eng aniq va osongina uchta sinovni ajratib ko’rsatish mumkin:

2- test. Ikkinchi test quyidagi qadamlardan iborat: yodning spirtli eritmasiga paxtali tayoqchani botirish kerak. Shundan so’ng, tananing har qanday sohasiga (qalqonsimon bez sohasidan tashqari) panjara shaklidagi chiziqlar chiziladi. Ertasi kuni bu joy diqqat bilan ko’rib chiqiladi. Agar yod izlari bo’lmasa, demak, u tanaga kerak, aksincha, bu chiziqlar saqlanib qolgan bo’lsa, u holda hech qanday tanqislik yo’q.

3-test. Va nihoyat, uchinchi va juda aniq sinov. Ushbu sinovni amalga oshirish uchun yotishdan avval bilak sohasi teriga uchta yodli chiziqlar tushuriladi. Buni ketma-ketlikda bajaring: oldin ingichka chiziq, keyin biroz qalin va uchinchisi eng qalin. Agar erta tongda birinchi chiziq yo’qolgan bo’lsa, demak, yod darajasi me’yorda. Agar dastlabki ikkita chiziqni ko’rmasangiz, unda o’zingizning sog’lig’ingizga e’tibor qarating. Xuddi shu holatda, agar biror chiziq qolmagan bo’lmasa, yod tanqisligi haqida gapirish mumkin.

Buqoq kasalligini davolash usullari

Kasallik alomatlarini o’z vaqtida aniqlash muvaffaqiyatli davolanishning kalitidir, bu kasallik bilan imkon qadar tezroq kurashishga yordam beradi. Shunday qilib, agar qalqonsimon bezining kattalashishi sezilsa, endokrinolog shifokor bilan maslahatlashish kerak. Aynan endokrinologga murojaat qilish juda muhimdir, chunki boshqa mutaxassislar alomatlarni shunchaki charchoqqa yo’yishi mumkin.

Buqoqni davolashning asosiy usuli gormonlarni o’rnini bosish hisoblanadi. Buning uchun tirozinning turli xil faol unumlari ishlatiladi. Bunday preparatlar endokrin bezi tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlarning fiziologik parametrlari bilan tenglashadi. Nafaqat preparatning kerakli miqdorini, balki salbiy natijalarga olib kelmaydiganini ham tanlash juda muhimdir. Davolash, dori moddalarini muntazam iste’mol qilish ko’pincha hayotning oxirigacha davom etadi. Gormonlar nisbatini nazorat qilishni unutmaslik tavsiya etiladi.

Qalqonsimon bez gipofunktsiyasi ham gormonlar darajasini me’yorlashtirish bilan tuzatiladi. Biroq, giperfunktsiyasida hammasi ancha murakkabroq bo’ladi. Masalan, har qanday kelib chiqishli o’smalar shakllanishi xavfi mavjud bo’lsa, bezni jarrohlik yo’li bilan olib tashlash kerak bo’lishi mumkin. Bunday amaliyot mavjud holatni gipotireozga o’zgartiradi. O’z navbatida, bu holatni gormon terapiyasidan kelib chiqqan holda oson va qulayroq davolash imkoni mavjud.

Endokrin bez gipofunktsiyasining yanada og’ir shaklida kishi komatoz holatiga tushishi mumkin. Giperfunktsiyasi esa, toksik kriz natijasida halokatli oqibatlarga (o’lim) olib kelishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, qat’iy parhezga rioya qilish va organizmda yodning zarur nisbatini saqlash lozim. Shu bilan birga, doimiy ravishda mutaxassis ko’rigidan o’tib turish va tanadagi yod miqdori uchun tahlillarni topshirish kerak. Chunki yodning yetishmasligi ham, ortiqchaligi ham kasallikka sabab bo’lishi mumkinligi bir necha bor ta’kidlanib o’tildi.

Jarrohlik va radioaktiv yod

Qalqonsimon bezda jarrohlik aralashuvini o’tkazish juda qiyin, chunki u juda ko’p qon tomirlarni o’z ichiga oladi. Bu jarrohlikni yanada muammoli qiladi. Biroq, ayrim hollarda jarrohlik o’tkazmasdan boshqa iloj bo’lmaydi, shuning uchun buqoqda jarrohlik aralashuvi eng ko’p qo’llaniladigan davolash usullaridan biridir.

Jarrohlikda narkoz ostida bezning katta tugunlari yoki potentsial xavfli qismlari olib tashlanadi. Eng murakkab va e’tibordan chetda qolgan hollarda qalqonsimon bezning bir qsimini yoki uni butunlay olib tashlash talab qilinadi. Shu bilan birga, hatto bir yoki bir nechta tugunlarni olib tashlashda ham dori-darmonlar bilan tiklanish zarurati mavjud.

Buqoq kasalligini davolashning muqobil usullaridan biri radioaktiv yoddan foydalanishdir. Bu eritma qalqonsimon bezning to’qimalarini yo’q qilish uchun ishlatiladi. Optimal dozani tanlash juda qiyin. Ushbu maqsad uchun qo’shimcha tahlillar amalga oshiriladi. Bunday amaliyot qo’llangach, birinchi yilda 25% odamlarda gipotireoz paydo bo’ladi. Ammo radioaktiv yod hozirgi vaqtda muqobil shakllari mavjud bo’lmagan yagona vositadir.

Buqoq (zob) ni oldini olish

Buqoq kasalligini oldini olish uchta shaklda amalga oshirilishi mumkin — ular ommaviy, guruh va individual bo’lishi mumkin. Eng samarali chora birinchisi hisoblanadi, u har bir shaxs iste’mol qiladigan mahsulotlarga kichik miqdorda yod qo’shish orqali amalga oshiriladi. Gap yodlangan tuz haqida bormoqda.

Ushbu usulning afzalliklari shundaki, bunday mahsulot juda arzon, biroq ta’sir samarasi aniq. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko’ra, bunday profilaktik chora natijasida har yili buqoq kasalligining rivojlanishi 20%ga kamaymoqda. Profilaktik ommaviy yodlash uchun boshqa mahsulotlar, masalan, non yoki suv ham ishlatiladi.

Buqoq kasalligini oldini olishda guruhli choralarni qo’llashda bu xastalikka chalinish xavfi yuqori bo’lgan shaxslar orasida yod preparatlarini ishlatish tushuniladi. Bu birinchi navbatda bolalar va o’smirlarni o’z ichiga oladi.

Fiziologik jihatidan eng yaqin shakl kaliy yodid bo’lib, u turli dozirovkalarda ishlab chiqariladi va muayyan algoritm bo’yicha ishlatiladi. Bunday oldini olish maqsadlari uchun yodga boy oziq-ovqat mahsulotlaridan foydalanish ham mumkin.

Buqoq shakllanishi uchun xavf guruhining alohida toifasi har qanday homiladorlik davrida bo’lgan ayollardir. Ularda ushbu komponentga eng yuqori talab mavjud bo’ladi — kuniga 200 mkg. Shu munosabat bilan homilador ayollar uchun alohida profilaktik choralarni amalga oshirish kerak. Bundan tashqari, homiladorlikni rejalashtirish bosqichida ayollarga tireoid holatini aniqlash tavsiya etiladi.

Kasallikni oldini olishda individual choralar ham yod preparatlarini qo’llashni anglatadi. Kerakli doza shaxsiy xususiyalar asosida, shuningdek yosh guruhiga qarab belgilanadi. Endokrinolog tavsiyasisiz bunday profilaktik choralarni mustaqil qo’llash tavsiya etilmaydi.

Ko’pchilik, kuniga yodga bo’lgan ehtiyojni o’zida yod saqlagan ayrim mahsulotlar bilan parhez tutish orqali bilan qoplash mumkinligiga amin. Biroq, bu 100% to’g’ri emas, chunki mavjud bo’lgan tanqislikni bartaraf etish uchun ratsionga muhim o’zgartirishlar kiritsh talab etiladi. Ikkinchidan, bunday o’zgarishlar juda qimmatga tushadi. Bunga qo’shimcha ravishda, yoddan foydalanishda qat’iy ravishda miqdorga e’tibor berish kerak. Nima bo’lganda ham, har qanday o’zgarish: ko’payishdan tortib to yetishmasligi endokrin bez va umuman salomatlik bilan bog’liq muammolarga olib keladi.

Shunday qilib, qalqonsimon bezning buqoq kasalligi eng ko’p uchraydigan sog’liq muammolaridan biridir. Bu holatni deyarli mutlaq davolab bo’lmaydi, shuning uchun doimiy ravishda profilaktik choralarni qo’llash va yoddan to’g’ri foydalanish zarur. Bu odatiy hayotiy faoliyat va sog’lig’ingizni saqlashga yordam beradi.

Kuydirgi (yomon sifatli karbunkul, antraks, rus. сибирская язва) — barcha turdagi qishloq xo’jaligi va yovvoyi hayvonlar, shuningdek odamlar uchun ham o’ta xavfli infektsion kasallikdir. Kasallik yashin tezligida, o’ta o’tkir, o’tkir va o’tkir osti (qo’y va yirik shoxli qoramollarda), o’tkir, o’tkir osti va anginoz (cho’chqalarda) kechadi, odamlarda esa asosan karbunkulyoz shaklda bo’ladi.

Orofaringeal va gastrointestinal shakllari ham mavjud. Kasallik intoksikatsiya, teri, limfa tugunlari va ichki a’zolarda seroz-gemorragik yallig’lanish rivojlanishi bilan tavsiflanadi; teri yoki septik shaklda kechadi (hayvonlarda shuningdek ichak va o’pka shakllari ham mavjud).

Bacillus anthracis — kuydirgi kasalligini keltirib chiqaruvchi bakteriya

Etimologiya

Kuydirgi etiologiyasi

Kuydirgi kasalligining qo’zg’atuvchisi — Bacillus anthracis batsillasi. U o’zi bilan spora hosil qiluvchi, kattaligi 5-10 × 1-1,5 mkm bo’lgan grammusbat tayoqchani taqdim etadi. Kuydirgi batsillasi go’sht-peptonli muhitda yaxshi o’sadi, kapsulali va somatik antigenlar saqlaydi va ekzotoksin ajratishga qodir, ekzotoksin oqsilli kompleks bo’lib, shish chaqiradigan (sAMF konsentratsiyasining ortishi), protektiv (hujayra membranasi bilan o’zaro ta’sirlanib, boshqa komponentlarning faoliyatiga yordam beradi) va letal (sitotoksik effekt, o’pka shishishi) komponentlardan tashkil topgan. Kapsula — antifagotsitar faollik.

Kuydirgi bakteriyalari organizmdan tashqarida kislorodga yo’l bo’lganida spora hosil qiladi, buning natijasida yuoqri harorat, quruqlik va dezinfektsiyalovchi vositalarga qarshi yuqori chidamlilikka ega bo’ladi. Kuydirgi bakteriyalarining sporalari ko’p yillar davomida saqlanib turishi mumkin; kasallangan hayvonlarning axlati va siydigi bilan zararlangan yaylovlar uzoq yillar davomida kuydirgi sporalarini saqlashi mumkin. Kuydirgi tayoqchasining vegetativ shakllari qaynatilganda va oddiy dezifenktsiyalovchi moddalar ta’siri ostida tezda nobud bo’ladi.

Avtoklavlash vaqtida 110 °C da sporalar qirq daqiqadan so’ng nobud bo’ladi, quruq issiqlik bilan 140 °C da esa 2,5-3 soatda. Kuydirgi sporalari to’g’ridan-to’g’ri quyosh nurlariga 10-15 sutka bardosh bera oladi. Sporotsid ta’sirga shuningdek xloraminning faollashtirilgan eritmalari, issiq formaldegid, vodorod peroksidi ham ega.

Epizootologiya

Infektsiya manbai sifatida kasalligi yalpi shaklda kechayotgan kasallangan qishloq xo’jaligi hayvonlari xizmat qiladi: yirik shoxli qoramol, otlar, eshaklar, qo’ylar, echkilar, kiyiklar, tuyalar. Uy hayvonlari — mushuklar, itlar kamroq sezgirdir.

Hayvonlardagi kuydirgi kasalligi quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:

Odatda 3-4 kundan oshmaydigan qisqa inkubatsion davr;
Kuchli isitma holatidagi, yurak-tomir faoliyatining zaiflashuvi, meningeal hodisalar, qonli ich ketish va qayt qilish shaklidagi sezilarli klinika;
Infektsion jarayonning tez rivojlanishi, odatda, birinchi 2-3 kun ichida hayvonlarning o’limiga olib keladi.

Yirik shoxli qoramol va otlar: odatda, o’tkir va o’tkir osti shaklda kechadi. Tavsiflanishi:

Septik shakl: haroratning keskin ko’tarilishi, apatiya, hosildorlikning pasayishi, bosh, bo’yin va bo’yin ostida osilib turuvchi terining shishishi bilan;
Ichak shaklida: apatiya, oziqlanishdan bosh tortishi, qonli ich ketish va qusish, timpaniya bilan.

Cho’chqalar: (anginoz shakl) faqat cho’chqalarda yuzaga keladi va alomatlarsiz kechadi; o’zgarishlarni faqat limfa tugunlarining xarakterli kataral-gemorragik yallig’lanishi bo’yicha tana go’shtini veterinariya-sanitariya tekshiruvi vaqtida aniqlash mumkin.

Kuydirgi epizootiyalari geografik jihatdan tuproq o’choqlariga — patogenlar omboriga bog’langan. Birlamchi tuproq o’choqlari yaylovlarda, og’ilxonalarda, hayvon murdalarini ko’mish joylari va shunga o’xshash joylarda kasal hayvonlar ajralmalari bilan tuproqning bevosita zararlanishida shakllanadi. IkkIkkilamchi tuproq o’choqlari sporalarning yomg’ir, erigan va oqava suvlar bilan boshqa joylarga tarqalishida hosil bo’ladi.

Zararlanish ko’plab yuqish omillari ishtirokida sodir bo’lishi mumkin. Ularga kuydirgi sporalari bilan zararlangan kasallangan hayvon terisidan ajraladigan ajralmalar, ichki a’zolari, go’sht va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari, tuproq, suv, havo, atrof-muhit ob’yektlari kiradi.

Odamlarda kuydirgiga sezuvchanlik organizmning yoshi, jinsi va boshqa fiziologik xususiyatlariga bog’liq emas; u zararlanish yo’llari va infektsiyalovchi dozaning miqdori bilan bog’liq.

Patogenez

Kuydirgi infektsiyasi uchun darvoza odatda jarohatlangan teri hisoblanadi. Kamdan-kam hollarda batsilla nafas yo’llarining shilliq qavatlari va oshqozon-ichak trakti orqali kiradi. Patogen teriga kirgan joyda kuydirgi karbunkuli hosil bo’ladi, u nekrozli yallig’lanish, qo’shni to’qimalarning shishishi va regionar limfadenitli seroz-gemorragik o’choq shaklida bo’ladi.

Mahalliy patologik jarayon kuydirgi tayoqchasi ajratadigan ekzotoksin ta’siri tufayli kelib chiqadi, uning alohida komponentlari to’qimalar shishishi, koagulyatsion nekroz va sezilarli darajada mikrosirkulyatsiya buzilishlariga sabab bo’ladi.

Infektsiyaning kirish darvozasidan qat’iy nazar, kasallikning birinchi bosqichi lokalizatsiyali regionar limfa tugunlarining shikastlanishi, ikkinchi bosqichi — jarayonning generalizatsiyasi bilan namoyon bo’ladi.

Kuydirgining teri shaklida kuydirgi qo’zg’atuvchising qonga yorib o’tishi va kasallikning septik shakli rivojlanishi bilan infektsiyasining generalizatsiyasi juda kamdan-kam hollarda sodir bo’ladi.

Kuydirgili sepsis odatda patogenning nafas yo’llari yoki oshqozon-ichak traktining shilliq qavatlari orqali kirganida rivojlanadi. Bunday hollarda traxeobronxial yoki mezenterial limfa tugunlari to’siq vazifasining buzilishi jarayonni generalizatsiyasiga olib keladi. Bakteriemiya va toksinemiya infektsion-toksik shokga olib kelishi mumkin.

Patogenez asosida qo’zg’atuvchining ekzotoksini ta’siri yotadi, u kamida uchta komponentdan yoki omildan iborat:

Birinchi (I), edematoz (yallig’lanish) omili;
Ikkinchi (II), protektiv (himoya) omili;
Uchinchi (III), letal (o’lim) omili. I omilning II omilga qo’shilishi immunogen xususiyatlarni oshiradi, III omil ularni kamaytiradi.

I va II omillarning aralashmasi kapillyarlarning o’tkazuvchanligi oshishi hisobiga yallig’lanish reaktsiyasi va shishning ortishiga olib keladi. II va III omillarning aralashmasi letal omil ta’sirini kuchaytiradi va dengiz cho’chqalari, kalamushlar va sichqonlarning o’limiga olib keladi. Kuydirgi toksinining uchta omillari (I, II, III) aralashmasi yallig’lantiruvchi (edematoz) va letal ta’sir ko’rsatadi.

Kuydirgili sepsisning morfologik mohiyati o’tkir seroz-gemorragik, gemorragik, kamroq hollarda — fibrinoz-gemorragik yallig’lanishdir. Sepsisda yallig’lanish o’choqlarida leykotsitar reaktsiysa zaif bo’ladi yoki umuman bo’lmaydi. Immunogenez a’zolarida (taloq, limfa tugunlari, ayrisimon bez) limfoid to’qimalarning makrofaglar bilan almashtirilishi bilan organizmning immun himoyasining bostirilishi va qo’zg’atuvchining makrofagial tugallanmagan fagotsitozi ko’rinishidagi primitiv himoya reaktsiyasi mavjud bo’ladi.

Klinik tasvir

Inkubatsion davr muddati bir necha soatdan bir necha kungacha bo’lishi mumkin, ko’pincha 2-3 kun oralig’ida o’zgarib turadi. Kasallik lokalizatsiyalangan (teri) yoki generalizatsiyalangan (o’pka va ichak) shaklda kechishi mumkin.

Kuydirgining teri shakli

Kuydirgi infektsiyasining generalizatsiyasi klinikasi shaklidan (teri yoki vistseral) qat’iy nazar, kasallikning boshlang’ich davrining terminal bosqichida namoyon bo’lishlarning turfaligi bir xil: u konsentratsiyasi 1mm 3 qonda yuz ming va hatto millionlab bakterial hujayrasi bo’lgan kuydirgi bakteriyalarining periferik qonga chiqishi bilan kechadi.

Bunday konsentratsiya esa kuydirgili sepsis deb qaralishi mumkin va o’zi bilan infektsion-toksik shok klinikasini taqdim qiladi. Bu qonning koagulyatsion (ivish) va antikoagulyatsion tizimining jiddiy buzilishlari, atsidoz, o’tkir buyrak yetishmovchiligi, tana haroratining me’yordan pasayib ketishi, o’ta kuchli intoksikatsiya demakdir.

Odatda karbunkul bitta bo’ladi, biroq ba’zan ularning soni 10-20 yoki undan ko’p bo’lishi mumkin. Infektsiyaning kirish darvozasi joyida ketma-ketlikda dog’, papula, vezikula, yara rivojlanadi. Og’riqsiz ko’k-qizg’ish rangli va 1-3 mm diametrli, hasharot chaqishi izini eslatadigan dog’, bir necha soat ichida mis-qizg’ish rangli papulaga aylanadi. Qichish va achish hissi kuchayadi.

Nekroz natijasida, yaraning markaziy qismida 1-2 hafta o’tgach zich, og’rimaydigan qattiq chaqa hosil bo’ladi va uning atrofi qizil rangli sezilarli yallig’llanishli bolish qayd qilinadi. Tashqi tomondan, qattiq chaqa olovdagi ko’mirni eslatadi, aynan shu ko’rinish kasallikning nomlanishiga sabab bo’lgan (Antrax — ko’mir). Ushbu shikastlanish karbunkul nomini olgan.

Kuydirgining septik shakli

Kasallikning septik shakl kam uchraydi. Kasallik kuchli varaja bilan o’tkir boshlanadi, tana harorati 39 — 40 °C gacha ko’tariladi. Sezilarli taxikardiya, hansirash, taxipnoe, ko’krakdagi og’riqlar va ko’pikli-qonli balg’am chiqishi bilan yo’tal kuzatiladi. Pnevmoniya va plevral effuziya belgilari aniqlanadi. Infektsion-toksik shok rivojlanishida gemorragik o’pka shishi paydo bo’ladi.

Qon va balg’amda ko’p miqdorda kuydirgi bakteriyasi aniqlanadi. Bemorlarning bir qismida qorin og’rig’i, ko’ngil aynishi, qonli qusish, suyuq qonli axlat kelishi mavjud bo’ladi. Keyinchalik ichak parezi rivojlanadi, peritonit ehtimoli mavjud. Meningoensefalit alomatlari aniqlanadi. Infektsion-toksik shok, miyaning shishishi, oshqozon-ichakda qon ketishi va peritonit kasallanishning birinchi kunlarida o’limga olib kelishi mumkin.

Tashxis

Tashxis klinik epidemiologik va laboratoriya ma’lumotlariga asoslanib qo’yiladi. Laborator diagnostika bakterioskopik va bakteriologik usullarni o’z ichiga oladi, erta tashxis qo’yish maqsadida — immunoflyuorestsentli. Kasallikning 5-kunidan so’ng ijobiy natijalar beradigan antraksinli teri ichi probasi yo’li bilan kuydirgining allergologik diagnostikasi ham qo’llaniladi.

Laboratoriya tekshiruvi uchun materiallar sifatida vezikul va karbunkullarning tarkibi, shuningdek, septik shaklda balg’am, qon, axlat va qayt qilish massasi xizmat qiladi. Kuydirgi oddiy furunkul va karbunkullar, o’lat, tulyaremiya, roja, sap, pnevmoniya va boshqa etiologiyali sepsidan farqlanadi (differentsial tashxislash).

Kuydirgini davolash va oldini olish

Kuydirgini erta antibakterial davolash muhim ahamiyatga ega, chunki davolashni kech boshlash omon qolish ehtimolini sezilarli darajada pasaytiradi. Kuydirgi infektsiyasi va boshqa bakterial infeksiyalarni davolash yuqori dozalarda vena ichiga va peroral antibiotiklarni o’z ichiga oladi, ular orasida ftorxinolonlar (siprofloksatsin), doksitsiklin va penitsillin, shuningdek eritromitsin va vankomitsin mavjud.

O’pka kuydirgisi shubha qilingan holatlarda antibiotiklarni erta profilaktik maqsadlarda qabul qilish o’limni oldini olishda hal qiluvchi rol o’ynashi mumkin. So’nggi yillarda kuydirgi kasalligiga qarshi yangi dori-darmonlarni ishlab chiqarish bo’yicha ko’plab tashabbuslar amalga oshirildi, ammo mavjud dorilar davolanish tezda boshlanganda samaralidir.

Patogenetik davolashda kolloid va kristalloid eritmalar, plazma, albumin, glyukokortikosteroidlar qo’llaniladi. Kasallikning teri shakllari uchun jarrohlik aralashuvlari o’tkazish ruxsat etilmaydi: ular infektsiyaning generalizatsiyasiga olib kelishi mumkin.

Profilaktik choralar veterinariya xizmati bilan yaqin aloqada o’tkaziladi. Aniqlangan kasal hayvonlar izolyatsiya qilinishi, ularning jasadlari yondirilishi kerak; infektsiyalangan jismlar zararsizlantirilishi kerak. Jun va mo’ynali mahsulotlarni dezinfeksiya qilish uchun kamerali dezinfektsiya ishlatiladi.

Kasal hayvon yoki zararlangan material bilan aloqada bo’lgan shaxslar 2 hafta davomida faol tibbiy ko’rikda bo’ladilar. Odamlar va hayvonlarni quruq tirik kuydirgi vaktsinasi bilan emlash muhimdir. Birinchi vaktsina fransuz mikrobiologi va kimyogari Luis Paster tomonidan ixtiro qilingan va sinovdan o’tgan. Rossiyada, birinchi bunday vaksinalardan bo’lgan Lange vaktsinasi Ivan Nikolaevich Lange va Lev Semenovich Tsenkovskiy tomonidan yaratilgan.

Kasallik yakuni

Kasallikning qanday yakun topishi asosan kasallikning shakli bilan belgilanadi, umuman olganda shartli yomon hisoblanadi va hatto to’g’ri va o’z vaqtida davolashda ham o’limga olib kelishi mumkin.

Teri shakli to’g’ri davolanmasa, o’lim ko’rsatkichi 10-20% ni tashkil qiladi. Kasallikning o’pka shaklida, qo’zg’atuvchining shtammiga qarab, o’lim darajasi 90-95% ni tashkil qilishi mumkin. Ichak shakli — taxminan 50%. Kuydrigili meningit — 90%.

Sil kɑsɑlligi yοki tuberkulyοz — bɑkteriɑl etiοlοgiyɑli yuqumli kɑsɑllik. Kɑsɑllik nɑfɑqɑt tibbiy, bɑlki ijtimοiy jihɑtli hisοblɑnɑdi: sil qο’zg’ɑtuvchisigɑ eng tɑ’sirchɑnlɑr immuniteti pɑsɑygɑnlɑr, yetɑrli οvqɑtlɑnmɑydigɑnlɑr, gigienɑ stɑndɑrtlɑrigɑ riοyɑ qilmɑydigɑnlɑr vɑ kɑmbɑg’ɑl ijtimοiy shɑrοitlɑrdɑ yɑshɑyοtgɑn οdɑmlɑrdir. Kɑsɑllikning rivοjlɑnishigɑ insοn hɑyοtining sifɑti tɑ’sir qilɑdi. Birοq, sil xɑvfi οstidɑ yοshi vɑ jinsidɑn qɑt’i nɑzɑr butun ɑhοli qɑtlɑmi turɑdi.

Ο’lim hοlɑtlɑrining yuqοriligi (yiligɑ 3 milliοn kishi) vɑ kɑsɑllikning keng tɑrqɑlgɑnligigɑ nɑfɑqɑt ijtimοiy οmillɑr, bɑlki sil kɑsɑlligining hech qɑndɑy ɑlοmɑtlɑrsiz (yɑshirin) dɑvri uzοq dɑvοm etishi hɑm tɑ’sir kο’rsɑtɑdi. Bu dɑvr sil kɑsɑlligini dɑvοlɑsh uchun eng qulɑy vɑqt hisοblɑnɑdi vɑ infektsiyɑ mɑvjudligini ɑniqlɑsh uchun οrgɑnizm Mɑntu sinοv reɑktsiyɑsigɑ bɑhοlɑnɑdi.

Sil kɑsɑlligi sɑbɑblɑri vɑ tɑrqɑlish yο’llɑri

Kɑsɑllik insοn οrgɑnizmi Mycοbɑcterium bɑkteriyɑsi yοki Kοx tɑyοqchɑsi bilɑn infektsiyɑlɑngɑndɑn sο’ng rivοjlɑnɑdi. Bu mikrοοrgɑnizmlɑr pɑst hɑrοrɑtlɑrdɑ hɑyοtiyligini sɑqlɑb qοlɑdi, tɑshqi muhit tɑ’sirlɑrigɑ vɑ yuqοri hɑrοrɑtgɑ chidɑmli bο’lɑdi.

Kοx tɑyοqchɑsi ο’tɑ yuqumli infektsiyɑ hisοblɑnmɑydi, birοq kɑsɑllɑngɑn infektsiyɑ tɑshuvchisi bɑkteriyɑlɑrni tɑshqi muhitgɑ tɑrqɑtɑdi, sοg’lοm οdɑm bu bɑkteriyɑlɑr bilɑn kɑsɑllɑnish ehtimοli judɑ pɑst. Kο’p hοllɑrdɑ sil bilɑn kɑsɑllɑngɑn bemοr (sil kɑsɑl) kɑsɑllikning fɑοl bο’lmɑgɑn shɑklidɑ kɑsɑlxοnɑgɑ yοtishi tɑlɑb qilinmɑydi vɑ ulɑrning hɑrɑkɑtlɑri, ijtimοiy fɑοliyɑti cheklɑnmɑydi. Sil bilɑn kɑsɑllɑngɑn kishi bilɑn dοimiy kundɑlik ɑlοqɑdɑ bο’lish, mɑsɑlɑn οilɑ shɑrοitidɑ, nɑfɑqɑt bemοrning sοg’ligi tο’g’risidɑ qɑyg’urish, bɑlki uydɑ gigienɑgɑ tο’gri riοyɑ qilish, bοshqɑ οilɑ ɑ’zοlɑrining immunitetini mustɑhkɑmlɑsh vɑ kɑsɑllɑnishni ertɑrοq ɑniqlɑsh uchun (ɑgɑr yuqgɑn bο’lsɑ) tez-tez οrgɑnizmning Mɑntu prοbɑsigɑ reɑktsiyɑni ɑniqlɑsh tɑvsiyɑ etilɑdi.

Sil kɑsɑlligi yuqishining ɑsοsiy yο’li — hɑvο-tοmchi yο’llɑri οrqɑli Kοx tɑyοqchɑsini nɑfɑs οlish yο’llɑrigɑ tushishidir. Kɑm hοllɑrdɑ kundɑlik ɑlοqɑlɑr vɑ trɑnsplɑtsentɑl uzɑtish hοlɑtlɑri qɑyd etilɑdi. Bɑkteriyɑ nɑfɑs οlish yο’llɑri οrqɑli tɑnɑgɑ kirɑdi, keyin brοnxlɑr shilliq qɑvɑtigɑ vɑ ɑlveοlɑlɑrgɑ ο’tɑdi vɑ qοn οrqɑli butun tɑnɑgɑ tɑrqɑlɑdi.

Insοn tɑnɑsi uchun Kοx tɑyοqchɑsi begοnɑ mikrοοrgɑnizmdir. Οdɑtdɑ bundɑy bɑkteriyɑlɑr οrgɑnizmgɑ tushsɑ vɑ rivοjɑlnsɑ, immun hujɑyrɑlɑri ulɑrgɑ hujum qilib, kο’pɑyishi vɑ rivοjlɑnishini οldini οlɑdi. Sil kɑsɑlligi rivοjlɑnishi ehtimοli ikki hοlɑtdɑ bο’lishi mumkin:

ɑgɑr immunitet tizimi sustlɑshgɑn bο’lsɑ, ɑntitɑnɑlɑr ishlɑb chiqɑrilishi buzilsɑ, immunitet tɑnqisligi hοlɑti mɑvjud bο’lsɑ, tɑnɑning mudοfɑɑ qοbiliyɑti bοshqɑ kɑsɑlliklɑr bilɑn zɑiflɑshgɑn bο’lsɑ yοki bοshqɑ ijtimοiy yοki yοsh fɑktοri tufɑyli yetɑrli dɑrɑjɑdɑ shɑkllɑnmɑgɑn bο’lsɑ;
Kɑsɑllik qο’zg’ɑtuvchisi bilɑn ɑlοqɑ uzοq, uzluksiz bο’lsɑ, bɑtsillɑ tɑshuvchidɑ kɑsɑllik οchiq shɑkli jɑrɑyοni kechɑyοtgɑn bο’lsɑ vɑ tegishli dɑvοlɑsh chοrɑlɑri qο’llɑnmɑsɑ.

Ο’zigɑ xοs immunitetni pɑsɑytiruvchi vɑ kɑsɑllik rivοjlɑnishigɑ hissɑ qο’shɑdigɑn οmillɑr οrɑsidɑ quyidɑgilɑr ɑjrɑtilɑdi :

Brοnx-ο’pkɑ kɑsɑlliklɑrining rivοjlɑnishidɑgi (mɑsɑlɑn, surunkɑli brοnxit) οmil sifɑtidɑ tɑmɑki chekish, chekish mɑhɑlliy immunitetni zɑiflɑshtirɑdi;
Spirtli ichimliklɑrni οrtiqchɑ iste’mοl qilish;
Giyοhvɑndlikning bɑrchɑ turlɑri;
ɑnɑmnezdɑgi tez-tez uchrɑydigɑn kɑsɑlliklɑr, nɑfɑs οrgɑnlɑridɑ surunkɑli yɑllig’lɑnish jɑrɑyοnlɑri mɑvjudligi tufɑyli nɑfɑs οlish tizimining kɑsɑlliklɑrigɑ mοyillik;
Surunkɑli kɑsɑlliklɑr vɑ bοshqɑ οrgɑnlɑr vɑ tο’qimɑlɑrdɑ yɑllig’lɑnish ο’chοqlɑri;
Qɑndli diɑbet, endοkrin kɑsɑlliklɑr;
Yetɑrlichɑ οvqɑtlɑnmɑslik, οzuqɑ mοddɑlɑridɑ vitɑminlɑrning yetishmɑsligi;
Nevrοtik buzilishlɑr, depresiv (tushkun) vɑziyɑtlɑr;
Hοmilɑdοrlik dɑvri;
Sɑlbiy ijtimοiy vɑ yɑshɑsh shɑrοitlɑri.

Sil kɑsɑlligining rivοjlɑnishi: kɑsɑllikning turli bοsqichlɑrining belgilɑri vɑ ɑlοmɑtlɑri

Οdɑtdɑ tuberkulyοzning nɑmοyοn bο’lishi ɑstɑ-sekin sοdir bο’lɑdi. Judɑ uzοq vɑqt dɑvοmidɑ pɑtοgen bɑkteriyɑlɑr οrgɑnizmdɑ ο’zini nɑmοyοn qilmɑydi, kο’pinchɑ ο’pkɑ tο’qimɑlɑridɑ rivοjlɑnɑdi vɑ kο’pɑyɑdi.

Sil kɑsɑlligining bοshlɑnishidɑ ɑlοmɑtlɑr bο’lmɑydi. Kɑsɑllikning birinchi bοsqichidɑ ɑsοsɑn pɑtοgen οrgɑnizmlɑr rivοjlɑnɑdi vɑ kο’pɑyɑdi vɑ hech qɑndɑy klinik belgilɑr yuzɑgɑ kelmɑydi. Dɑstlɑbki bοsqichdɑn sο’ng kɑsɑllikning yɑshirin yοki lɑtent dɑvri kelɑdi, undɑ quyidɑgi simptοmɑtikɑ kuzɑtilishi mumkin:

Sοg’lig’ining umumiy yοmοnlɑshishi;
Chɑrchοq, kuchsizlɑnish, ɑsɑbiylɑshish;
Hοhishsiz vɑzn yο’qοtish;
Kechqurun οrtiqchɑ terlɑsh.

Yο’tɑl, yuqοri tɑnɑ hɑrοrɑti kɑsɑllikning birinchi bοsqichi uchun xοs emɑs, bundɑy ɑlοmɑtlɑr ο’pkɑ tο’qimɑlɑrining keng shikɑstlɑnishlɑridɑ kuzɑtilɑdi. Kɑsɑllikning dɑstlɑbki bοsqichlɑri sezilɑrli bο’lmɑgɑnligi bοis tɑshxislɑsh fɑqɑt sil prοbɑlɑri (Diɑskin-test, Mɑntu sinοv reɑktsiyɑsi vɑ hοkɑzο) yοki qοnning PZR tɑhlili yοrdɑmidɑ ɑmɑlgɑ οshirilɑdi.

Kɑsɑllikning yɑshirin shɑkli fɑοl kɑsɑllik bοsqichigɑ ο’tishi ehtimοli bilɑn xɑvfli, u nɑfɑqɑt bοshqɑlɑrgɑ xɑvf tug’dirɑdi, bɑlki οrgɑnizmgɑ judɑ sɑlbiy tɑ’sir kο’rsɑtɑdi.

Fɑοl shɑkldɑgi kɑsɑllik ikkilɑmchi bοsqichgɑ ο’tɑdi, pɑtοgen bɑkteriyɑlɑr tez kο’pɑyɑdi vɑ tɑnɑning bοshqɑ ɑ’zοlɑrigɑ tɑrqɑlɑdi. Ο’limgɑ οlib kelɑdigɑn jiddiy jɑrοhɑtlɑr vɑ kɑsɑlliklɑr yuzɑgɑ kelɑdi.

Sil kɑsɑlligining fɑοl bοsqichi: ɑlοmɑtlɑri vɑ nɑmοyοn bο’lsihi

Kɑsɑllikning ο’tkir dɑvridɑ sil kɑsɑlligi belgilɑri:

Bɑlg’ɑm ɑjrɑlishi bilɑn uzοq (uch hɑftɑdɑn kο’p) dɑvοm etɑdigɑn nɑm yο’tɑl;
Bɑlg’ɑmdɑ qοn mɑvjudligi;
Subfebril οrɑlig’idɑ isitmɑ(37-38 °C);
Tɑnɑ vɑznining pɑsɑyishi;
Chɑrchοqning kuchɑyishi, ο’zini yοmοn his qilish, zɑiflik, bezοvtɑlɑnish, ishtɑhɑni pɑsɑyishi, mehnɑt qοbiliyɑtining yοmοnlɑshishi vɑ tɑnɑ intοksikɑtsiyɑning bοshqɑ belgilɑri.

Sil kɑsɑlligining simptοmɑtikɑsi virusli vɑ bɑkteriɑl etiοlοgiyɑli bοshqɑ nɑfɑs οlish tizimi kɑsɑlliklɑrining klinik kο’rinishigɑ ο’xshɑydi. Tɑshxisni fɑrqlɑsh fɑqɑt mutɑxɑssis tοmοnidɑn ɑmɑlgɑ οshirilɑdi.

Kɑsɑllikning ο’pkɑdɑn tɑshqɑri belgilɑri

Kοx tɑyοqchɑsi nɑfɑqɑt ο’pkɑ tο’qimɑlɑrigɑ tɑ’sir qilishi, bɑlki bοshqɑ οrgɑnlɑrdɑ kο’pɑyishi vɑ yɑllig’lɑnishni keltirib chiqɑrishi mumkin. Ushbu lοkɑlizɑtsiyɑ bilɑn ekstrɑpulmοnɑr kɑsɑllik turi hɑqidɑ gɑpirilɑdi. Ichki οrgɑnlɑr vɑ tizimlɑrning sil bilɑn kɑsɑllɑnishi οdɑtdɑ, bοshqɑ kɑsɑlliklɑr vɑ pɑtοlοgiyɑlɑrni bɑrtɑrɑf etish οrqɑli ɑniqlɑnɑdi. Klinik kο’rinish jɑrɑyοnning οg’irligigɑ vɑ bɑkteriyɑ tɑ’sir qilgɑn οrgɑn yοki tο’qimɑlɑrning jοylɑshuvigɑ bοg’liq.

Tuberkulyοzning miyɑdɑ yuzɑgɑ kelishi tɑnɑ hɑrοrɑtining οshishi, ɑsɑb tizimi vɑ uyquning buzulishlɑri, οrtiqchɑ ɑsɑbiylɑshish, ensɑ vɑ bο’yin muskullɑrining tοrtilishi vɑ kɑttɑlɑshishi bilɑn nɑmοyοn bο’lɑdi. Οyοqlɑrni uzɑtgɑndɑ, οrqɑ vɑ bοshni οldingɑ eggɑndɑ bel sοhɑsidɑgi xɑrɑkterli οg’riq sindrοmi kuzɑtilɑdi. Kɑsɑllik ɑstɑ-sekin rivοjlɑnib bοrɑdi — xɑvf οstidɑ — mɑktɑbgɑchɑ yοshdɑgi bοlɑlɑr,qɑndli diɑbet vɑ ΟIV bilɑn kɑsɑllɑngɑnlɑr.
Οvqɑt hɑzm qilish tizimining sili (tuberkulyοzi) — defɑkɑtsiyɑning (hοjɑtning) muntɑzɑm buzilishlɑri, qοrin dɑmlɑnishi, ichɑk sοhɑsidɑgi οg’riqlɑr, gemοrrɑgik qοn ketishi belgilɑri (nɑjɑsdɑ qοnning mɑvjudligi) tɑnɑ hɑrοrɑtining 40 °C gɑchɑ kο’tɑrilishi kɑbi ɑlοmɑtlɑr bilɑn nɑmοyοn bο’lɑdi.
Bο’gim vɑ suyɑklɑr sili (tuberkulyοzi) — tɑ’sir sοhɑlɑridɑ οg’riq bilɑn nɑmοyοn bο’lɑdi, bο’gimlɑrning hɑrɑkɑtchɑnligi cheklɑnɑdi. ɑlοmɑtlɑrning tɑyɑnch-hɑrɑkɑt tizimining bοshqɑ kɑsɑlliklɑri bilɑn ο’xshɑshligi tufɑyli tɑshxislɑsh qiyin ɑmɑlgɑ οshirilɑdi.
Siydik-tɑnοsil sistemɑsi sili (urοgenitɑl tuberkulyοz) — οdɑtdɑ buyrɑk vɑ / yοki tοs ɑ’zοlɑridɑ ɑniqlɑnɑdi. Klinik tɑsvir tez-tez siyish, shu jumlɑdɑn, siydikdɑ qοn qοn uchrɑshi vɑ isitmɑ kuzɑtilɑdi.
Teri sili (tuberkulyοzi) bilɑn οg’rigɑn bemοrlɑrdɑ teri bο’ylɑb tɑrqɑlɑdigɑn tοshmɑlɑr shɑklidɑ ifοdɑlɑnɑdi, tοshmɑlɑr pɑypɑslɑb kο’rilgɑndɑ tugunchɑlɑrni eslɑtɑdi.

Turli ɑ’zοlɑr jɑrοhɑtlɑngɑndɑ bοshqɑ ɑlοmɑtlɑr hɑm kuzɑtilishi mumkin. Qοn οqimigɑ kiruvchi pɑtοgen οrgɑnizm tɑnɑning hɑmmɑ jοylɑrigɑ tɑrqɑlib, deyɑrli hɑr qɑndɑy οrgɑn, tο’qimɑ yοki ɑ’zοlɑr tizimini jɑrοhɑtlɑshi mumkin. Bundɑy hοlɑtlɑrdɑ kɑsɑllikning klinik belgilɑri bοshqɑ etiοlοgiyɑli yɑllig’lɑnish jɑrɑyοnlɑridɑn fɑrqlɑnmɑydi. Ο’pkɑdɑn tɑshqɑri sil shɑkllɑrni dɑvοlɑsh prοgnοzi tɑshxis vɑqtigɑ, pɑtοlοgik jɑrɑyοnning lοkɑlizɑtsiyɑsigɑ, uning bοsqichigɑ, οrgɑnning shikɑstlɑnish dɑrɑjɑsigɑ, bemοrning umumiy sοg’ligigɑ bοg’liq.

Tɑshxis usullɑri

Tɑshxis tɑnɑdɑgi kɑsɑllikning sɑbɑbchisini ɑniqlɑshgɑ imkοn berɑdigɑn tɑhlillɑr ɑsοsidɑ qο’yilɑdi. Diɑgnοstik chοrɑ-tɑdbirlɑr ɑnɑmnezni yig’ish vɑ bemοrlɑrning shikοyɑtlɑrini tɑhlil qilish, tibbiy tɑrixni ο’rgɑnish bilɑn bοshlɑnɑdi. Tɑshxisni tɑsdiqlɑsh yοki rɑd etish uchun bir qɑtοr tekshiruvlɑr ο’tkɑzilɑdi:

Mɑntu reɑktsiyɑsini yοki Pirke testini tɑhlil qilish sil kɑsɑlligi mɑvjudligini ɑniqlɑydigɑn eng keng tɑrqɑlgɑn tɑdqiqοt usullɑri. Tuberkulin teri ustigɑ yοki οstigɑ qο’yilɑdi. Tuberkulin tekshiruvi Kοxning tɑyοqchɑsi bilɑn ɑlοqɑni bɑhοlɑsh imkοnini berɑdi, ɑmmο bu tɑshxisni tɑsdiqlɑmɑydi. Bu diɑgnοstikɑ usuli bοshqɑ turdɑgi mikοbɑkteriyɑlɑr bilɑn ɑlοqɑni kο’rsɑtishi mumkinligi tufɑti sil mutɑxɑssislɑr vɑ bοshqɑ mutɑxɑssislɑr tοmοnidɑn tɑnqid qilindi. Bundɑn tɑshqɑri, bu usul bο’yichɑ tɑshxislɑsh BCG (silgɑ qɑrshi vɑktsinɑ) bilɑn emlɑshdɑn sο’ng nοtο’g’ri nɑtijɑlɑrgɑ οlib kelishi mumkin. Mɑntu testi shuningdek, emlɑshdɑn οldin ɑsοsiy kοmpοnentlɑrgɑ bο’lgɑn ɑllergik reɑktsiyɑlɑrniɑniqlɑsh uchun uchun ishlɑtilɑdi;
Diɑskin testi hɑm teri tɑdqiqοtlɑri qɑtοrigɑ kirɑdi vɑ mɑntu reɑktsiyɑsi usuli bilɑn sil tɑshxisini tɑkοmillɑshtirishgɑ qɑrɑtilgɑn. Bu ο’zigɑ xοs sinοv bο’lib, u fɑqɑt sil kɑsɑli mikοbɑkteriyɑlɑrgɑ (Mycοbɑcteriumtuberculοsis) reɑktsiyɑ kο’rsɑtɑdi;
Kvɑntiferοn test yοki IFɑ- immunοferment diɑgnοstik test, tuberkulingɑ ɑllergiyɑsi bο’lgɑn kishilɑr uchun tɑvsiyɑ etilɑdi. Tɑdqiqοt biοlοgik mɑteriɑllɑrdɑ (qοn) ɑmɑlgɑ οshirilɑdi vɑ eng ishοnchli sinοv hisοblɑnɑdi (fɑqɑt 2% nοtο’gri jɑvοb, Mɑntu sinοvi esɑ 30%). Kɑsɑllikning yɑshirin vɑ ο’pkɑdɑn tɑshqɑri shɑkllɑrini ɑniqlɑsh uchun tɑvsiyɑ etilɑdi;
Mikrοskοpik tɑhlil — yο’tɑldɑn ɑjrɑtilgɑn bɑlg’ɑmdɑ pɑtοgen οrgɑnizmni izlɑsh uchun ɑmɑlgɑ οshirilɑdi. ɑgɑr mikrοskοp οrqɑli Mycοbɑcterium ɑniqlɑnsɑ, suniy shɑrοitdɑ bɑkteriyɑlɑr ekib, ο’tirish qο’llɑnilɑdi;
PZR yοki pοlimerɑz zɑnjir reɑktsiyɑsi — bugungi kundɑ eng tο’g’ri tɑdqiqοt usullɑri, biοlοgik suyuqliklɑrdɑ mikοbɑkteriyɑ DNKsi bοrligini ɑniqlɑsh imkοnini berɑdigɑn;
Biyοpsiyɑdɑn οlingɑn tο’qimɑlɑrning gistοlοgik tekshiruvi suyɑk tο’qimɑlɑrining silini ɑniqlɑshdɑ qο’llɑnilɑdi.

Rentgenοfrɑiyɑ vɑ flyuοrοgrɑfiyɑ usullɑri ο’pkɑ tο’qimɑsidɑ yɑllig’lɑnish ο’chοqlɑri mɑvjudligini kο’rsɑtɑdi.

Ushbu maqolalarni ham o‘qing:

Sil kasalligini davolash

Ushbu kɑsɑllikdɑn tiklɑnish ehtimοli kɑsɑllikning bοsqichi, shiksɑtlɑnish mɑydοni, bemοrning umumiy sɑlοmɑtligi ɑsοsidɑ hisοblɑnɑdi. Dɑstlɑbki bοsqichlɑrdɑ tɑshxis qο’yish kɑsɑllikni dɑvοlɑshni sɑmɑrɑli kursini belgilɑsh imkοnini berɑdi, bu esɑ bemοrning tο’liq dɑvοlɑnishigɑ yοrdɑm berɑdi.

Dɑvοlɑsh ɑntibɑkteriɑl prepɑrɑtlɑr, silgɑ qɑrshi vοsitɑlɑr, immunοmοdulyɑtοrlɑr, immunοstimulyɑtοrlɑr, prοbiοtiklɑr vɑ vitɑminlɑr bilɑn dɑvοlɑshgɑ ɑsοslɑngɑn uzοq muddɑtli, keng qɑmrοvli hisοblɑnɑdi. Dɑvοlɑsh kursining mɑjburiy qismi — pɑrhezli οvqɑtlɑnishi vɑ mɑshqlɑr bilɑn dɑvοlɑshdir.
Bemοrni fɑοl bοsqichdɑ dɑvοlɑsh sil kɑsɑlligi dispɑnseridɑ, bοshqɑlɑrgɑ yuqtirish ehtimοlligini kɑmɑytirish uchun ɑmɑlgɑ οshirilɑdi. Dispɑnserdɑ qοlish dɑvοmiyligi jɑrɑyοnning turigɑ vɑ bοsqichigɑ bοg’liq vɑ bir nechɑ οydɑn bir yilgɑchɑ yοki undɑn hɑm kο’p bο’lishi mumkin. Ο’zbοshimchɑlik bilɑn dɑvοlɑsh vɑ kɑsɑllikni tο’xtɑtishgɑ urinish kο’pinchɑ kɑsɑllikning qɑytɑlɑnishi yοki rivοjlɑnishigɑ, οg’ir ɑsοrɑtlɑrning rivοjlɑnishigɑ, ο’limgɑ οlib kelishi mumkin.

Prοfilɑktik chοrɑlɑr

Kɑsɑllikning rivοjlɑnishi immunitet dɑrɑjɑsigɑ bοg’liq, shuning uchun ɑsοsiy prοfilɑktikɑ sοg’lοm turmush tɑrzini sɑqlɑsh hisοblɑnɑdi.
Bοlɑlɑrni emlɑsh, kɑsɑllikning dɑstlɑbki bοsqichlɑridɑ kɑsɑllikni ɑniqlɑsh uchun muntɑzɑm sinοvlɑr vɑ testlɑrni ο’tkɑzish hɑm muhim rοl ο’ynɑydi.

Сифилис ёхуд захм касаллиги — жинсий йўл билан юқадиган, даволанмаган тақдирда жуда жиддий асоратларни келтириб чиқариши, аммо тўғри ёндашув билан осон даволаниши мумкин бўлган касаллик саналади. Қўзғатувчиси — Трепонема паллидум бактерияси.

Захм касаллиги

Сифилис — жинсий йўл билан юқадиган касаллик бўлиб, даволанмаса, саломатликка жиддий зарар йетказиши мумкин. Касаллик босқичларга бўлинади (бирламчи, иккиламчи, яширин ва учламчи). Касалликнинг ҳар бир босқичида ўзига хос турли хил аломатлар кузатилади.

Сифилис қандай юқади

Касаллик вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа пайтида сифилитик яра билан тўғридан-тўғри контакт содир бўлганда юқиши мумкин. Бунда жинсий олат ёки унинг атрофида, қин, анус, тўғри ичак ёки лаб ва оғиз бўшлиғида яралар аниқланади. Касаллик инфекцияланган онадан ҳомилага ўтиши ҳам мумкин.

Аломатлари

Юқорида айтилганидек, сифилис бир неча босқичга бўлинади ва унинг хар бири учун ўзига хос белгилар мавжуд:

Бирламчи сифилисбилан оғриган беморда одатда инфекциянинг дастлабки жойида оғриқ ёки яра кузатилади. Яралар одатда жинсий аъзолар ёки унинг атрофида, анус ёки тўғри ичакда, оғиз ёки унинг атрофида пайдо бўлади. Қоида тариқасида бундай яралар қаттиқ, юмалоқ ва оғриқсиздир;
Иккиламчи захмдатерида тошмалар, лимфа тугунларининг катталашиши ва иситма қайд қилинади. Бирламчи ва иккиламчи босқичда касаллик белгилари аҳамияциз бўлиши ва бемор томонидан сезилмаслиги мумкин.
Яширин босқичдаҳеч қандай аломатлар кузатилмайди.
Учламчи сифилис саломатликка жиддий шикаст йетказиши мумкинлиги билан хавф туғдиради. Шифокор одатда учинчи даражадаги сифилисни бир нечта тестлар ёрдамида ташхислаши мумкин. Бу босқичда касаллик юрак, мия ва тананинг бошқа органлари фаолиятига салбий таъсир қилади.

Инфекция хавфини камайтириш

ЖЙЙКларнинг олдини олишни ягона усули — вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа билан шуғулланмасликдир. Агар киши фаол жинсий ҳаёт олиб борса, унда захм юқтириш еҳтимолини камайтириш учун:

Синовдан ўтган ва сифилис учун тест натижалари салбий натижа кўрсатган ҳамроҳ билан узоқ муддатли ўзаро моногам муносабатларни сақлаш;
Ҳар сафар жинсий алоқада латекс презервативлардан фойдаланиш. Презервативлар яра билан контакт содир бўлишига тўсқинлик қилиб, касаллик юқишини олдини олади. Баъзида яралар презерватив билан қопланмаган жойларда пайдо бўлади. Ушбу яралар билан контакт бўлишида касаллик юқиши еҳтимоли камаймайди.

Ҳимояланмаган вагинал, анал ёки орал жинсий алоқа натижасида ҳар қандай киши захм билан касалланиши мумкин. Шифокор билан очиқ гаплашиб, сифилис ва бошқа юқумли касалликлар учун синовдан ўтиш керак-керакмаслигини муҳокама қилиш зарур.

Биринчи ҳомиладорлик пайтида барча ҳомиладор аёллар сифилис учун текширувдан ўтишлари керак;
Еркакларда бир жинсли муносабатларда, ОИВ мавжудлигида ёки жинсий ҳамроҳда сифилисга синовлар ижобий натижа кўрсатган ҳолларда мунтазам равишда текширувлардан ўтиб туриш зарур.

Ҳомиладорликда сифилис

Захм билан касалланган ҳомиладор оналар инфекцияни туғилмаган болаларига юқтиришлари мумкин. Сифилис мавжудлиги паст вазнли чақалоқ туғилишига олиб келади. Бундан ташқари, бундай ҳолатда бола муддатидан олдин ёки ўлик туғилиши еҳтимоли юқори бўлади. Бўлажак фарзандни ҳимоя қилиш учун ҳомиладорлик пайтида камида бир марта сифилисга текширувдан ўтиш керак. Синов ижобий натижа кўрсаца, дарҳол даволанишни бошлаш мақсадга мувофиқ.

Касалланган бола захм белгилари ва аломатларисиз туғилиши ҳам мумкин. Аммо, агар даволаниш дарҳол бошланмаса, кейинги бир неча ҳафта ичида болада жиддий муаммолар юзага келиши хавфи мавжуд, хусусан карлик, катаракта, тутқаноқлар ва потенциал ўлим.

Захм белгилари

Катталардаги сифилис белгилари касаллик босқичга қараб фарқ қилади:

Бирламчи босқич

Касалликнинг дастлабки босқичида бемор бир ёки бир нечта яраларни аниқлаши мумкин. Яра — сифилис бактерияси организмга кирган жой саналади. Яралар одатда (аммо ҳар доим ҳам емас) қаттиқ, юмалоқ ва оғриқсиз бўлади. Оғриқ сезилмаслиги туфайли яраларга кўпинча еътибор берилмайди. Яра 3-6 ҳафтагача сақланиб туради ва даволаниш-даволанмасликдан қатъий назар ўз-ўзидан йўқолиб кетади.

Аммо шундан кейин ҳам беморнинг даволаниши зарур саналади. Бу инфекцияни иккиламчи босиқчга ўтишини олдини олади.

Иккиламчи босқич

Иккиламчи босқичда беморда тошма ва / ёки шиллиқ қаватни шикастланиши кузатилиши мумкин. Шиллиқ қаватнинг шикастланиши — бу оғиз, қин ёки анус атрофидаги яралардир. Ушбу босқич одатда тананинг бир ёки бир нечта қисмида тошма пайдо бўлиши билан бошланади. Тошма бирламчи яра йўқолгач бир ҳафтагача бўлган муддат ичида юзага келади. У қўл-оёқлардаги қизғиш-жигарранг тусли доғлар кўринишида бўлади (қуйидаги тасвирга қаранг).

Қоида тариқасида тошма қичишиш туғдирмайди ва баъзида шу қадар заиф ифодаланадики, бемор уни сезмай қолиши ҳам мумкин. Бошқа аломатлар орасида иситма, лимфа тугунларининг катталашиши, томоқ оғриғи, ўчоқли соч тўкилиши, бош оғриғи, вазн йўқотиш, мушак оғриғи ва чарчоқ кузатилиши мумкин. Ушбу босқичда ҳам касаллик аломатлари даволаниш мавжудлигидан қатъий назар ўз-ўзидан ўтиб кетади ва касалликнинг яширин ёки учламчи босқичи бошланади.

Яширин босқич

Сифилиснинг яширин босқичи — бу касалликнинг кўринадиган белгилари ёки аломатлари бўлмаган даври. Агар бемор даволанмаса, у узоқ йиллар давомида касалликлардан ҳеч қандай аломатларсиз азият чекишни давом еттириши мумкин.

Учламчи босқич

Аксарият одамларда даволанмаган сифилис учинчи босқичга ўтмайди. Аммо бу содир бўлганда, у инсоннинг кўплаб орган тизимларига таъсир қилиши мумкин. Хусусан юрак ва қон томирлари, шунингдек мия ва асаб тизими хавф остида бўлади. Учламчи сифилис жуда хавфли ва инфекциядан 10-30 йил ўтгач бошланиши мумкин. Бу босқичида касаллик ички органларга таъсир қилади ва ҳатто беморнинг ўлимига олиб келишга қодир.

Нейросифилис ва кўз сифилиси

Касаллик ўз вақтида даволанмаса, инфекция асаб тизими, жумладан мияга (нейросифилис) ёки кўзга тарқалиши мумкин. Бу ҳолат юқорида тавсифланган ҳар қандай босқичда содир бўлиши мумкин.

Нейросифилис белгилари қуйидагилардан иборат:

Кучли бош оғриғи;
Мушаклар ҳаракатларини мувофиқлаштириш қийинлиги;
Фалажлик (тананинг муайян қисмларини ҳаракатга келтира олмаслик);
Увишишлар;
Деменция (психик бузилиш).

Кўз сифилисининг белгилари кўришнинг бузилиши ва ҳатто кўрликни ўз ичига олади.

Ташхислаш

Кўпгина ҳолларда захм касаллигини қон таҳлили натижасида аниқлаш мумкин. Баъзи шифокорлар сифилитик ярадан олинган суюқлик намунасини текшириш орқали ташхис қўйишади.

Даволаш

Захм касаллигини даволовчи шифокор томонидан тўғри танланган антибиотиклар билан даволаш мумкин. Аммо даволаниш инфекция йетказиб бўлган зарарни тузата олмайди. Касаллик билан такроран хасталаниш мумкин, яъни шифо топгач беморда иммунитет шаклланмайди.

Касалликни ерта муддатларида даволаш самаралироқ бўлади. Инфекцияни тўлиқ бартараф қилиш учун 2-3 ой вақт талаб қилинади. Енг кенг қўлланиладиган дори воситалари қаторига тетрасиклин, еритромицин, азитромицин киради. Шунингдек, иммун тизими фаолиятини яхшилаш ва уни инфекцияга қарши курашишини рағбатлантириш чораларини қўллаш тавсия етилади.

Читайте также: